مجسمه‌های میدان «حر» هم دو رنگ شدند

زمانی که دو رنگ شدن مجسمه فردوسی در صدر اخبار قرار گرفت، عده ای از هنرمندان این نکته را یادآور شدند که اتفاقی که برای مجسمه فردوسی افتاد، اولین نمونه نبوده و آخرین هم نخواهد بود. حال با گذشت چند ماه از آن اتفاق، اگر از کنار میدان حر رد شوید، خواهید دید که شیرهای اصلی میدان که از جنس مس هستند نیز دو رنگ شده‌اند و دقیقا مشخص نیست که این مجسمه‌ها سیاه هستند یا مسی!
به گزارش ایسنا، به نظر می‌رسد دو رنگ شدن شیرهای اصلی میدان حر که توسط غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ از جنس مس ساخته شده است، به علت در معرض آلودگی هوا بودن است البته که پس از بررسی ایسنا مشخص شد که این مجسمه‌ها دچار آسیب هم شده‌اند. بر این اساس، این مجسمه‌ها تنها سیاه نشده‌اند بلکه به نظر می‌رسد طی زمان به علت رطوبت هوا روی قسمت‌هایی از آنها سیاهی گرفته است. به هر حال این امر نشان می‌دهد که این مجسمه‌ها همان طور که معاون فرهنگی و هنری سازمان زیباسازی تهران به ایسنا می‌گوید نیازمند ترمیم هستند.
همچنین باید در نظر گرفت که شست‌وشوی آثار هنری شهری از جمله برنامه‌های سازمان زیباسازی شهری تهران است که باید به صورت اصولی صورت بگیرد؛ چراکه اگر این اتفاق توسط افراد غیرمتخصص انجام شود، آسیب‌های جبران ناپذیری متوجه آثار خواهد بود.
نمونه بارز آسیب به آثار هنری حین شست و شو، مجسمه فردوسی است که حتی در ابتدا گمان می‌رفت مجسمه به صورت نیمه کاره شسته شده باشد ولی بعدا مشخص شد که شست و شوی غیراصولی اثر، موجب آسیب رسیدن به آن شده است.
البته باید در نظر گرفت که همانطور که یکی از مسوولان سازمان زیباسازی شهری به ایسنا گفته است، بخش‌هایی از این مجسمه طی جریاناتی پس از آسیب دیدن، رنگ شده و به همین دلیل اکنون قسمت‌های رنگ شده دوده کمتری به خود می‌گیرد و به همین ترتیب مجسمه به دو رنگ در می‌آید.
حال این مجسمه که به هر جهت از مدت‌ها پیش دچار آسیب شده و قرار بوده که از تیرماه براساس قول‌های مسوولان در نوبت ترمیم قرار بگیرد، هنوز در همان وضعیت دو رنگی باقی مانده است.
البته در شست‌وشوی مجسمه‌های شهری که مدام در معرض آلودگی هوا، باد و باران و حتی وندالیسم هستند، باید بنابر آنچه پیشتر بیژن غنچه‌پور، هنرمند مجسمه ساز در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرده بود، در نظر گرفت که مجسمه‌ساز هنگام ساخت احجام مجسمه‌اش، تیره و روشنی‌ها و خاکستری‌های مجسمه را کنترل می‌کند. حال اگر پروسه مرمت باعث به هم ریختن این سایه روشن ها شود و بخش‌هایی از مجسمه به طور گزینشی لایه‌برداری شود، عملا طراحی و ایده مجسمه‌ساز نادیده گرفته شده است.
همچنین مرمتکاران برای شست‌وشوی مجسمه‌ها باید به تصویری که خالق اثر خلق کرده وفادار باشند و تغییری در اصل آن به وجود نیاورند. در شرایط فضای باز که گرد و غبار و آلودگی باعث می‌شود مجسمه به مرور زمان تیره شود، در صورت اقدام برای شست‌وشو یا لایه برداری، این عمل باید به طور یکدست و هماهنگ در سرتاسر مجسمه رخ دهد تا شاهد چنین اتفاقی برای یک اثر ملی و ارزشمند نباشیم.
اکنون باید دید مجسمه‌های شیر میدان حر که قبلا هم با حواشی متعددی به علت تخریب رو به رو شده بودند، در وضعیتی که اکنون دو رنگ شده‌اند به چه سرنوشتی دچار خواهند شد؟ آیا این مجسمه‌ها نیز پس از شست و شو یه سرنوشتی مشابه تندیس فردوسی دچار خواهند شد یا اینکه این بار قائله ختم به خیر خواهد شد. البته ممکن است که این مجسمه‌ها که همچون بسیاری دیگر از مجسمه‌های معروف شهری تا مدت‌های مدیدی قرعه مرمت به نامشان نیفتد و فعلا همین طور که هستند باقی بمانند.
البته نکته دیگری که باید درباره شیرهای میدان حر در نظر گرفت این است که چند شیر میدان، از متریال مشابهی نیستند؛ در حقیقت دو شیری که برای بار سوم به میدان اضافه شدند، در بار اول از جنس مس بوده، بار دوم فایبرگلاس و بار سوم از متریال محکم‌تری مانند بتون و فایبر ساخته شده‌اند تا مدت عمر طولانی‌تری داشته باشند.
ولی به هر جهت این مجسمه‌ها آنگونه که باید با یکدیگر هماهنگی ندارند و اکنون هم که مجسمه‌های مسی به آن وضعیت دو رنگی درآمده‌اند کار خراب‌تر شده است؛ هرچند به علت وضعیتی که مجسمه‌های ساخته شده از جنس فایبر دچارش شده بودند، چاره‌ای جز تخریب و بازسازی نبود.
همچنین زمانی که شیرهای میدان حر تخریب و در مرداد ۱۴۰۰ ترمیم شدند، قرار بود به فاصله چند ماه، دیگر شیرها نیز ترمیم شوند اما هنوز بعد از گذشت بیش از یک سال خبری از ترمیم این شیرها نیست که البته به گفته مقامات مسوول این تعویق آگاهانه و برای بررسی بیشتر است.
در همین راستا تصمیم گرفتیم تماسی با مجید قادری ـ معاون فرهنگی هنری سازمان زیباسازی تهران ـ داشته باشیم.
این مقام مسوول در ابتدا درباره برنامه سازمان زیباسازی در جهت مرمت مجسمه‌های شهری بیان کرد: پیرو اجرای طرح ساماندهی و بهسازی المان‌های شهری به ویژه مجسمه‌های فاخر شهری، برنامه‌ریزی جدی برای کارشناسی وضعیت فعلی مجسمه‌های شهری و مرمت آثار در دستور کار قرار دادیم. طی سال‌های اخیر مجموعه‌ای از آثار فاخر شهری در بوستان ایرانشهر، پارک لاله و بوستان ملت از هنرمندانِ به نام، مرمت شده و در ادامه این جریان مرمت تندیس فردوسی اثر استاد صدیقی هم انجام خواهد شد.
قادری همچنین درباره سرنوشت مجسمه میدان فردوسی در توضیحات بیشتر عنوان کرد: از سال گذشته با نظر کارشناسی استادان مجسمه‌سازی فرایند مرمت تندیس آغاز شده است. با توجه به اهمیت و ارزش تندیس فردوسی از متخصصان داخلی برای انجام فرایند تخصصی مشورت گرفته شد. چندی پیش هم جلسه‌ای در حضور کمیته هنری سازمان داشتیم که آقایان ایرج محمدی و طاهر شیخ الحکمایی نیز در آن حضور داشتند و به صورت مستقیم از مجسمه بازدید کردند. همچنین با توجه به نوع جنس سنگ تندیس و شرایط اقلیمی شهر تهران و محدودیت در دفعات مرمت اثر، می‌بایست این اقدام با دقت نظر، بررسی چند جانبه و مشورت متخصصان خارج از کشور انجام شود. حال به چند شرکت خارجی برای مرمت اثر ایمیل زده‌ایم و پیگیر هستیم تا مجسمه را مرمت کنیم. این فرایند با تکمیل نظرات کارشناسی و دعوت از مجریان متخصص با استفاده از روش‌ها و مواد مناسب شرایط و جنس مجسمه ادامه خواهد یافت و به محض شرایط مناسب آب و هوایی اجرا آغاز خواهد شد.
قادری درباره دو رنگی مجسمه فردوسی هم توضیحاتی ارائه داد و گفت: بخش‌هایی از این مجسمه پس از آسیب دیدن رنگ شده؛ به همین دلیل لایه‌های سنگ مجسمه پر شده است. اگر اکنون مجسمه دو رنگ شده است به علت این است که آن جاهایی که رنگ شده دوده نمی‌گیرد و آنجاهایی که سنگ است دوده می‌گیرد. حال درصدد این هستیم که مجسمه را مرمت کنیم. باتوجه به سابقه‌ای که فرزندان آقای ابوالحسن صدیق دارند و قبلا هم پسر ایشان مجسمه را مرمت کرده است، با دختر او صحبت کرده‌ایم تا در کار حضور داشته باشد.
از مدیر معاون فرهنگی هنری سازمان زیباسازی تهران درباره انتقال مجسمه فردوسی به موزه سوال کردیم. پاسخ داد: مسئله مهم درباره حفظ و نگهداری آثار فاخر مجسمه‌های شهری، انتقال آثار به باغ موزه مجسمه است که درباره برخی آثار مانند آثار استاد صدیقی به جهت شرایط اثر تنها یک بار جابه جایی به محل مناسب امکان پذیر است که به محض تکمیل طرح مطالعاتی موزه و ایجاد فضای مناسب، انتقال آثار انجام خواهد شد. بدیهی است تا زمان تحقق این امر، سازمان زیباسازی برای حفظ و نگهداری این آثار ارزشمند تلاش و اقدام خواهد کرد.
او درباره شیرهای میدان حر هم گفت: درباره بهسازی و مرمت مجسمه‌های دیگر شهر، شیرهای منصوب در میدان حر نیز پیرو برنامه ریزی، پس از اجرای یک نمونه مجسمه شیر بتنی، ضرورت گذشت زمان به منظور بررسی وضعیت نمونه ساخته و نصب شده احساس می شد. شیر بتنی‌ به عنوان اولین اثر بتن پلیمری می‌بایست به عنوان اولین نمونه اجرا شده در کشور در شرایط و تغییرات آب و هوایی بررسی شود.
قادری تصریح کرد: در نهایت وضعیت فعلی مجسمه‌ها و المان‌های حجمی شهر تهران آسیب شناسی شده و در طی برنامه مشخص طرح بهسازی آثار با هدف حفظ سرمایه‌های فرهنگی هنری و ملی و توسعه هنر شهری اجرا خواهد شد. به حتم ارزش معنوی آثار هنرمندان فقید استاد صدیقی و استاد ارژنگ، وسواس و دقت نظر را برای مرمت و حفظ آثار دو چندان کرده است.