«یک‌ ناشناخته کامل»؛ موسیقی، روشنفکری شاعرانه و ادبیات کلاسیک

•پرسه ای در اقلیم نقد سینمایی / بررسی «یک‌ ناشناخته کامل» (A Complete Unknown) ساخته جیمز منگلد

المیرا ندائی
فیلم‌های بیوگرافی معمولاً دشوار هستند، اما تازه‌ترین اثر بلند سینمایی جیمز منگلد (James Mangold) محصول ۲۰۲۴ امریکا، از هر تله‌ای اجتناب می‌کند. فیلمنامه‌ی این اثر که حاصل همکاری جیمز منگلد و جی کاکس (Jay Cocks) است با یک سبک داستان‌گویی محکم، روایت داستان را به صورت خطی، نوآورانه و عاری از انحراف‌های بی‌مورد پیش می‌برد و بدون شک یکی از عوامل موفقیت این فیلم دو ساعت و بیست و یک دقیقه‌ای است.
فیلمنامه‌ی فوق‌العاده‌ی منگلد و جی کاکس در مورد زندگی باب دیلن (Bob Dylan)، خواننده و ترانه سرای آمریکایی، چیزی را بیش از حد بیان نمی‌کند و به مخاطب اجازه می‌دهد تا خود به سرنخ‌ها وصل شود.
«یک ناشناخته کامل»، مانند یک افسانه، داستانی ساده و آشناست که از یک سفر قهرمانانه با آرزوهای بزرگ آغاز می شود.
این اسکریپت که در سال ۲۰۲۰ نوشته شد به‌طور خاص حول محور جنجال های مرتبط با تغییر گیتار الکتربک باب دیلن، با بازی درخشان بازیگر آمریکای-فرانسوی، تیموتی شالامی (Timothée Hal Chalamet) در نقش اصلی متمرکز است.
«یک ناشناخته کامل» درباره تمام متغیرهایی است که خلاقیت را شکل می‌دهند و تحریف می‌کنند.
منگلد با اجتناب از رویکرد سطحی و رایج فیلم‌های بیوگرافی از تولد تا مرگ، سعی می‌کند یک بخش مهم از تاریخ موسیقی و جهان را روایت کند. این فیلم به‌خوبی تقاطع هنر و شهرت را با بازی‌های قوی، کارگردانی غیرنمایشی و تدوینی طبیعی به تصویر می‌کشد. به‌عنوان کسی که علاقه شدیدی به موسیقی باب دیلن دارم، باید اعتراف کنم که انتظار داشتم «یک ناشناخته کامل» از لحاظ موسیقایی و سینمایی خارج از نت باشد. اما همان‌طور که این هنرمند در طول شش دهه فعالیت خود بارها این کار را کرده، این فیلم فراتر از انتظارات عمل می‌کند.
باب دیلن، با نام اصلی رابرت آلن زیمرمن (Robert Allen Zimmerman)، یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین هنرمندان قرن بیستم در تاریخ موسیقی است زیرا که آثارش نه‌تنها در دنیای موسیقی، بلکه در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی فلسفی تأثیرات عمیقی داشته‌اند. بدیهی است که ساختن فیلمی درباره زندگی او برای کارگردان مولفی همچون منگلد، جذابیت های کافی و وافی را داشته است.
اثری که نامزد دریافت جایزه اسکار سال ۲۰۲۵ در ۸ رشته است.
تازه‌ترین اثر منگلد، پیش از این نیز از سوی انستیتوی فیلم آمریکا (American Film Institute) و‌ هیأت ملی بازبینی (National Board of Review of Motion Pictures) به عنوان یکی از ده فیلم برتر سال ۲۰۲۴ برگزیده شد.
این فیلم در هشتاد و دومین مراسم گلدن گلوب ۲۰۲۴ نامزد جوایز بهترین فیلم درام، بهترین بازیگر نقش اول مرد برای تیموتی شالامی و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای ادوارد هریسون نورتون (Edward Harrison Norton) شد.
هیچ‌گاه ادوارد نورتون را به‌عنوان گزینه‌ای قطعی برای بازی در این نقش نمی‌دیدم، اما او عالی است و به طور کامل در نقش مردی صادق و اصولی که برای حداقل دو نسل با موسیقی فولک شناخته می‌شد، زندگی می‌کند.(۱)
باب دیلن با آثارش تحولی در موسیقی فولک و راک ایجاد کرد. او در ابتدا با موسیقی فولک آغاز کرد، اما کم‌کم وارد ژانرهای دیگر موسیقی شد. مهم‌ترین تغییر او در دهه ۶۰ میلادی بود وقتی که در کنسرت فستیوال نیوپورت (Newport Folk Festival) در ۱۹۶۵ برای اولین بار گیتار الکتریک به‌دست گرفت، و جهان موسیقی را متزلزل کرد. این حرکت، که بسیاری از طرفداران سنتی فولک را شگفت‌زده و در برخی موارد عصبی کرد، در حقیقت یک انقلاب هنری به حساب می‌آمد. دیلن با این کار از قالب‌های پیشین موسیقی فولک خارج شد و به راک و پاپ وارد شد. این حرکت باعث شد تا باب دیلن همواره از جمله هنرمندان نوآور و ریسک‌پذیر به شمار آید که در تمام دوران حرفه‌ای‌اش به دنبال کشف و تجربه‌ای جدید بود.
اشعار باب دیلن یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های او هستند. او نه‌تنها یک موسیقیدان، بلکه یک شاعر برجسته است که توانسته است مفاهیم عمیق اجتماعی، سیاسی و فلسفی را از طریق موسیقی به مردم منتقل کند. اشعار دیلن به طور خاص به‌دلیل استفاده از نمادها و استعاره‌های پیچیده و چندلایه شناخته می‌شوند.
به طور مثال، در آهنگ‌هایی مانند «Blowin’ in the Wind»، دیلن به‌طور غیرمستقیم در مورد مشکلات اجتماعی، جنگ‌ها، حقوق بشر و عدالت صحبت می‌کند. این آهنگ در دوران جنگ و حقوق مدنی ایالات متحده بسیار محبوب شد و به‌عنوان سرود آزادی و اعتراضات علیه جنگ و نابرابری اجتماعی شناخته می‌شود. و یا در آهنگ‌هایی مانند «Like a Rolling Stone» ، او با استفاده از زبان جادویی و تصاویر پرقدرت، به بررسی مفاهیم پیچیده‌ای مانند بحران هویت، گم‌گشتگی انسان و تغییرات اجتماعی می‌پردازد.
این نوع نگارش، همراه با موسیقی که با آن ترکیب می‌شود، توانسته احساسات و افکار نسل‌های مختلف را تحت‌تأثیر قرار دهد.
در سال ۲۰۱۶، باب دیلن به‌دلیل «خلق بی‌نظیر آثار شعری در قالب سنت موسیقی آمریکا» موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات شد.
این جایزه برای نخستین بار به یک موسیقیدان اهدا می‌شد و این اتفاق، نشان‌دهنده‌ی آن بود که آثار دیلن فراتر از دنیای موسیقی و به عنوان آثار ادبی معتبر شناخته شده‌اند. بسیاری از منتقدان و کارشناسان فرهنگی، این انتخاب را تاییدی بر تأثیر دیلن در دنیای هنر و فرهنگ دانستند.
باب دیلن همیشه یک شخصیت مرموز و پیچیده بوده است. او به‌ندرت در مصاحبه‌ها و رسانه‌ها ظاهر می‌شود و در زندگی شخصی خود از توجه به‌ویژه به جزئیات پرهیز کرده است. این نوع رفتارهای او باعث شده تا دیلن همیشه در اذهان عمومی به‌عنوان یک چهره مرموز و تأثیرگذار باقی بماند.
دیلن نه‌تنها در عرصه موسیقی، بلکه در دنیای فرهنگ عمومی هم به‌عنوان یک نماد از آزادی بیان، استقلال و تفکر انتقادی شناخته می‌شود. او همواره از دیدگاه‌ها و تفکرات مختلف حمایت کرده و به‌طور پیوسته در تلاش بوده تا دنیای پیرامون خود را به چالش بکشد.

«یک ناشناخته کامل» با سکانسی از وودی گاتری (Woody Guthrie) با بازی اسکوت مک نری (John Marcus “Scoot” McNairy)، یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌ها بر باب دیلن جوان (تیموتی شالامی) آغاز می‌شود. دیلن را می‌بینیم که در راه ملاقات با مردی است. گاتری در بیمارستانی در جرسی بستری است و روزی که دیلن 20 ساله به دیدارش می‌رود در حال ملاقات با پیت زیگر(Pete Seeger)، با بازی فوق‌العاده‌ی ادوارد نورتن، است. زیگر، دیلن را قانع می‌کند که برای قهرمانش آواز بخواند، و این لحظه پر از انرژی و خلاقیت است. این یکی از چندین صحنه در «یک ناشناخته کامل» است که مانگلد توانسته است نبوغ دیلن و درخشش او در نوشتن آهنگ‌ها را با کمترین وقفه به تصویر بکشد. یکی از بزرگترین نقاط قوت فیلم این است که برای روایت داستانش تا حد زیادی به اجراهای واقعی تکیه دارد. فیلم آهنگ‌های کامل بیشتری نسبت به بسیاری از موزیکال‌های هالیوودی دارد و خوشبختانه به سراغ میکس‌های پیوسته و کوتاه نمی‌رود، و اغلب ترجیح می‌دهد که موسیقی خودش حرف بزند.
موسیقی دیلن در اوایل دهه ۶۰ حرف زیادی برای گفتن داشت. چندین صحنه به طور زیرکانه هنر دیلن را در بستر وسیع‌تری قرار می‌دهند تا اهمیت او را نشان دهند. در یکی از این صحنه‌ها، در حالی که قطعات خبری از بحران موشکی کوبا پخش می‌شود، دیلن در یک کلاب آهنگ «Masters of War» را می‌نوازد. تصور کنید که در حالی که احتمالی برای آخرالزمان وجود دارد و مردم نیویورک در جست‌وجوی مکانی امن‌تر از منهتن هستند، شعرهای بی‌پرده‌ی این آهنگ را می‌شنوید.
این صحنه نمادی از دلیل موفقیت کلی فیلم منگلد استت: تلاش برای بافتن موسیقی دیلن در ساختار روایت به جای استفاده صرف از آن به عنوان یک موسیقی متن.
استفاده از کلیپ‌های خبری برای نشان دادن گذر زمان به طرز غیرقابل انکاری زیاد استفاده شده است، اما به تمی می‌پردازد که بیانگر یک واقعیت غیرقابل انکار است که حتی یک هنرمند بی‌انعطاف مانند دیلن هم محصول دنیای اطرافش بود، هم در سطح کلان و هم در سطح خرد.
دیلن که قرار است به قدری محبوب شود که تقریباً به یک آیدل نوجوان در فصلی از کارنامه‌اش که در این فیلم به تصویر کشیده شده تبدیل گردد، تحت تأثیر تنها گاتری نبوده است. زیگر، که پس از آن برخورد تصادفی دیلن را به خانه‌اش می‌برد، نیز تأثیر بسزایی بر رویکردهای هنری دیلن داشته است.
دیلن همچنین با دو زن آشنا می‌شود که تأثیر زیادی بر حرفه ابتدایی او می‌گذارند؛ سیلویا روسو (Sylvie Russo) با بازی ال فانینگ (Elle Fanning)، که در واقع همان سوزه روتلو (Susan Elizabeth Rotolo) هنرمند آمریکایی است؛ زنی که تصویرش روی جلد آلبوم «فری‌وییلین باب دیلن» (The Freewheelin’ Bob Dylan)است، شریک عاطفی باب دیلن که پس از ۳ سال دوستی به این باور میرسد که تقریباً هیچ چیز در مورد معشوق خود نمی‌داند، حتی وقتی که او به یکی از مشهورترین افراد جهان تبدیل می‌شود. بعدی جوآن بائز (Joan Baez) با بازی مونیکا باربارو (Monica Barbaro) نیز به همان اندازه که از دیلن آشفته است، شیفته او می‌شود. او که خود خواننده و ترانه‌‌سرایی نامدار و اسطوره‌ای در موسیقی فولک آمریکایی است، در دهه ۶۰ به مشهور شدن ترانه‌های باب دیلن در سرتاسر آمریکا کمک شایانی کرد.
«یک ناشناخته کامل»، یک داستان دل‌چسب و آسان برای شنیدن و دیدن درباره مسیرهای آغازین باب دیلن به سوی جاودانگی است. هنرمندی با نگرشی متفاوت که از جایی ناشناخته (یا همان مینِسوتا) قدم به دنیایی میگذارد که نیازمند تغییر است. دیلن گاهی جذاب و گاهی بی‌رحم و کاملاً گیج‌کننده است. او مانند فرشته‌ای می‌نویسد، و به صدای یک نسل تبدیل می‌شود.
لحظه‌ای که تیموتی شالامی نگاهش را پایین می‌اندازد، لرزه‌ای به تن بیننده می‌اندازد. این لحظات به همان اندازه که شگفت‌آور هستند، خوشایند هم هستند. شالامی در «یک ناشناخته کامل» نشان می‌دهد که یک بازیگری قانع‌کننده و جذاب است که توانسته است چهره ی مقبولی از این شاعر و ترانه‌سرای خاص ارائه می‌دهد. او با تقلید نکردن از صدای خاص و گله‌مند دیلن، حتی برخی از آهنگ‌ها را بهتر از خود دیلن اجرا می‌کند.
تیموتی شالامی به خوبی از پس چالش های بیشماری که منگلد برای نقش دیلن در نظر داشته، بر می آید. نه تنها صدای او در هنگام خواندن شبیه به صدای دیلن است، بلکه به طرز گیرایی این لحظات را نیز به نمایش می‌گذارد، بلاخص زمانی که او برای اولین بار ترانه «The Times They Are A-Changin» را در یک صحنه عالی اجرا می‌کند؛ آهنگی است که بسیاری از مخاطبان به خوبی آن را می‌شناسند. با این حال، شالامی و تیم تولید به طرز شگفت‌انگیزی آن لحظه در نیوپورت را منتقل می‌کنند، جایی که مردم برای اولین بار یک شاهکار را می‌شنوند. این رویکرد به فیلم درخششی می‌دهد که معمولاً در فیلم‌های بیوگرافی وجود ندارد.
شالامی به‌خوبی توسط یک گروه عالی پشتیبانی می‌شود. نورتون و فنینگ توجهات اولیه‌ای را جلب کرده‌اند -هر دو جایزه منتقدان را از آن خود کرده‌اند- هر چند به زعم من یکی از درخشش‌های اصلی مربوط به مونیکا باربارو در نقش جوآن بائز است. باربارو به طرز زیرکانه‌ای نحوه‌ی عصبانیت و شیدایی هم‌زمان مردم نسبت به دیلن را به تصویر می‌کشد. بازی درخشان دیگر، بازی هالبروک (Robert Boyd Holbrook) در نقش جانی کَش (Johnny Cash) است کسی که نبوغ خام دیلن را از میان تمام چیزهایی که شهرت و انتظارات اطرافش قرار داده‌اند، شناسایی می‌کند. این دو به مثابه‌ی فرشته و شیطان بر دوش‌های دیلن هستند.
صدای خوانندگی ستارگان هم تقلید محض نیست؛ به‌هرحال، هیچ‌کس مثل جوآن بائز نمی‌تواند صدای جوآن بائز را تقلید کند. اما همان‌طور که در فیلم «Walk the Line» درباره جانی کَش (Johnny Cash) ستاره موسیقی کانتری می‌بینیم، بازیگران منگلد به‌اندازه کافی شبیه به ستارگانی که بازی می‌کنند، صدا دارند تا ما را جذب کنند. تلاش بیش از حد برای تقلید از آنها ممکن بود آزاردهنده باشد.
دیلن همیشه فردگرا بود و حتی زمانی که به یک نام آشنا و نماد اعتراض جوانان در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ تبدیل شد، با دام‌های شهرت می‌جنگید.
‏«A Complete Unknown» تلاش نمی‌کند تا شخصیت اصلی‌اش را توضیح دهد یا انگیزه‌های پنهان پشت رفتارهای بی‌ثباتش را روشن کند، بلکه ما را دعوت می‌کند تا او را به‌دلخواه خودمان تفسیر کنیم. هرچند برخی منتقدان اشاره می‌کنند که عنوان فیلم که از یک شعر دیلن گرفته شده است، در تضاد با نمایش نسخه‌ای ساده‌شده از این هنرمند قرار دارد و فیلم نتواسته ماهیت مرموز و پیچیده‌ی دیلن را به درستی نشان دهد که این به نوبه ی خود ضربه‌ای به محتواست.
در یک نگاه اجمالی، دیلن در سال ۱۹۶۱ به نیویورک آمد و موسیقی را برای همیشه تغییر داد. و ما هنوز با او در حال حرکت به جلو هستیم.

‏۱-Folk Music یک سبک از موسیقی است که معمولاً ریشه‌های عمیقی در فرهنگ و تاریخ یک ملت یا منطقه خاص دارد. این نوع موسیقی از نسل‌های گذشته منتقل شده و بیشتر به صورت شفاهی از یک نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. در موسیقی فولک، اغلب از سازهای ساده و طبیعی مانند گیتار، بانجو، دف، یا ویولن استفاده می‌شود. موسیقی فولک به ویژه در بیان داستان‌ها، افسانه‌ها، سنت‌ها، و مشکلات اجتماعی و فرهنگی مردمان در طول تاریخ نقشی مهم ایفا کرده است. این موسیقی معمولاً احساسات و تجربیات مشترک مردم را در قالب اشعار ساده، اما پرمحتوا، منتقل می‌کند.)