انیمیشن «شیطان‌کش: قطار موگن» اثر هاروئو سوتوزاکی سه‌شنبه دوم اردیبهشت ۱۴۰۴ در سالن استاد ناصری خانه هنرمندان به نمایش گذاشته شد و نشست نقد و بررسی آن برنامه با حضور سامان بیات (منتقد سینما) و حمیرا باغبان مشیری (مجری کارشناس) برگزار شد.
به گزاذش رسیده، در سال ۲۰۲۰ فیلم سینمایی «قطار موگن» در ادامه دو فصل اول این سریال ساخته شد و توانست عنوان پرفروش‌ترین انیمیشن در تمام دوران‌ها در ژاپن و همچنین پرفروش‌ترین انیمیشن جهان در سال ۲۰۲۰ را به خود اختصاص دهد.
سامان بیات در این نشست گفت: برخی صرفاً از تماشای اثر لذت می‌برند و به جنبه‌های نمادین و نشانه‌شناسانه توجهی ندارند. برخی دیگر اما علاقه‌مند به کشف نشانه‌ها و رموز اسطوره‌ای در کار هستند.
او با بررسی ساختار داستان و اجرای عناصر اسطوره‌ای ژاپنی و تا حدی ایرانی در این اثر ادامه داد: حضور شخصیت‌های متنوع و گروه قهرمانان و ضدقهرمانان (و نه یک شخصیت واحد)، داستان را جذاب، پیچیده و زمان‌بَرتر کرده است. ضدقهرمان‌ها نیز همیشه سیاه مطلق نیستند؛ در روایت، ریشه‌ها و پیش‌زمینه‌هایی از رنج‌های آن‌ها نمایش داده می‌شود که جنبه انسانی شخصیت‌های منفی را پررنگ‌تر می‌کند. هدف قهرمان طبق رویکرد کلاسیک، امری مقدس است: نجات خانواده یا جامعه. در اینجا نیز تانجیرو برای نجات خواهر و انسانیت می‌جنگد.
این منتقد سینما با بررسی جنبه‌های شیطانی در داستان این اثر به انواع تصویر شیطان در ادیان ابراهیمی و همچنین اسطوره‌های ایرانی اشاره کرد و گفت: شیطان در این انیمه، جذاب و چندوجهی‌ست؛ و برخلاف بسیاری از آثار داستانی، مطلقاً شرّ نیست.
بیات در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به تکنیک‌های سینمایی و کارگردانی اثر بیان کرد: از ویژگی‌های مهم «شیطان‌کش: قطار موگن» استفاده استادانه از تکنیک‌های فیلمبرداری مجازی است. دوربین مجازی گاهی با حرکت دَوَرانی و ایجاد حس حضور در میان نبرد، فراتر از یک ثبت‌کننده تصویر عمل می‌کند. استفاده از عمق میدان، اسلوموشن، رنگ‌های گرم، حرکت دوربین و زاویه‌های دید، هرکدام برای القای قدرت، استقامت و در نهایت مرگِ قهرمان، به دقت طراحی شده‌اند. نمونه‌ای از این خلاقیت، تمرکز دوربین بر روی رنگوکو در صحنه نبرد و انتقال حس قدرت از طریق حرکت از پایین به بالا و نورپردازی خاص است. همچنین فلاش‌بک‌های کوتاه، اشاره به پس‌زمینه عاطفی شخصیت‌ها دارند که قاب‌ها را به قاب نقاشی بدل می‌کنند.
او در ادامه درباره نقش رویا و ناخودآگاه در اثر توضیح داد: در «قطار موگن»، رویا و خواب نقشی کلیدی دارند. به طور کل رویا در اسطوره‌های شرق و غرب (از یونان باستان تا اساطیر ایرانی) جایگاه مهمی دارد. شخصیت‌ها در خواب با گذشته، خاطرات و عقده‌های شخصی مواجه می‌شوند و داستان از این منظر با مفاهیم روانشناسی مدرن (مانند ضمیر ناخودآگاه فروید و کوکورو ژاپنی) نیز پیوند می‌خورد.
این منتقد سینما همچنین درباره مقایسه این اثر با آثار دیگر بیان کرد: نباید آثار هنری را صرفاً به قصد تکرار یا تقلید از گذشته بسنجیم؛ هر دوره اقتضائات خودش را دارد و آشنایی با تکنیک‌های مدرن و رویکردهای تازه ارزشمند است. هنر، تعریفی ثابت ندارد و در هر عصر، مفهوم آن تغییر می‌کند. مهم است که خالق اثر با فن‌آوری روز و اقتضای زمان پیش رود. در همین سریال، دوربین گاهی نقش راوی و گاهی شخصیت را ایفا می‌کند؛ رویکردی مدرن که شاید در آثار میازاکی کمتر دیده شود.
بیات در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: نمایش جزئیات، فضاسازی مدرن، درهم آمیختن اسطوره‌های ایرانی و ژاپنی، و بهره گیری از تکنیک‌های فیلمبرداری منحصر به فرد، «شیطان‌کش: قطار موگن» را از بسیاری آثار مشابه متمایز کرده است. حتی اگر با برخی کلیشه‌ها و الهام‌پذیری‌ها مواجه شویم، نوآوری‌های روایی بصری و حسی آن قابل ستایش است.
بدون دیدگاه