گفت‌وگو با مؤسس اولّین نگارخانه‌ اصفهان

مرتضی بخردی هنرمند معمار داخلی و صاحب نخستین گالری اصفهان گفت: شعار من در صنایع دستی، کاربردی بودن آن است، در واقع صنایع دستی اگر کاربردی نباشد محکوم به فنا است.
این هنرمند متولّد اصفهان و دانش آموخته‌ی رشته های معماری داخلی و مرمت آثار تاریخی است، اکنون وی در آستانه ی هفتاد سالگی، بیش از نیم قرن در زمینه ی معماری داخلی و مرمت تجربه دارد و به مدًت بیست و پنج سال در دانشگاه هنر اصفهان به تدریس هنر‌های سنتی و مرمّت ابنیه ی تاریخی‌ پرداخته است. وی همچنین مؤسس و صاحب اولّین نگارخانه‌ی شهر اصفهان (گالری کلاسیک اصفهان) است.
به بهانه نمایشگاه «باغ جست» که منتخبی از مجموعه شخصی پرده‌های نقاشی قلمکار مرتضی بخردی است و در گالری‌های گلستان و بوستان عمارت سعدی حوزه هنری استان اصفهان به نمایش درآمده اند گفت‌وگو.یی با این هنرمند انجام شد.

****

چطور با این هنر آشنا شدید؟
به یاد دارم حدود 70 سال پیش زمانی که 6 یا 7 ساله بودم، همزمان با ایام عید که خانه تکانی انجام شده بود، پدرم با بقچه ای که در آن سه پرده قلمکاری شده بود وارد منزل شد و من با دیدن این پرده ها مجذوب هنر و نقاشی آن شدم. یکی از این پرده ها داستان یوسف و زلیخا، دیگری بزم شاه عباس را روایت می کرد. این اولین آشنایی من با پرده قلمکار بود.
پس می توان گفت هنر قلمکاری از کودکی در ذهن شما پیوند خورده است ؟
آن پرده های قلمکاری روی دیوار، شیشه های رنگی و سپس فضای حیاط در ذهن من نقش بست و هر چقدر که بزرگ می شدم، این علاقه در من قوت می گرفت. با رفتن به دانشگاه هنر، هنوز این علاقه مندی در من وجود داشت و به کارگاه اساتید رفت وآمد می کردم. مرحوم استاد حسن پورصناعی و مرحوم استاد عباس گیاهی در این زمینه فعالیت می کردند. استاد صناعی این هنر را از پدر و پدربزرگ خود به ارث برده بود و در واقع شغل آبا و اجدادی ایشان بود و در کارهای طراحی و خوشنویسی در موضوعات مختلف فعالیت می کرد. مرحوم گیاهی بیشتر روی سوژه های مذهبی چون روز عاشورا و روز محشر کار می کردند.
در آن زمان تا جایی که وسع دانشجویی اجازه می داد، سعی می کردم کارهایی را سفارش داده و خریداری کنم؛ تا اینکه در سال 1368 گالری خودم را افتتاح کردم و هنرمندان مختلف صنایع دستی، مدرن ومعاصر جذب این گالری شدند. در ادامه ارتباط من با آقای پورصناعی بیشتر شد و ایده هایی را به او پیشنهاد دادم و وی با ذوق و سلیقه خود کار کرد. مرحوم پورصناعی هنرمندی به تمام معنا بود. بخشی از کارهایی را که ایشان انجام داده اند برای نمایشگاهی در فرانسه ارسال شد. در هر صورت چون گرایش به صنایع دستی از جمله قلمکاری نقاشی داشتم به فکراحیای این آثار بودم.
ایده برپایی نمایشگاه پرده های نقاشی قلمکار از کجا آمد؟
حدود5 سال پیش در کشور فرانسه موزه ای تخصصی در زمینه پارچه و بافتنی برگزار شد و در آن جا دست اندرکاران تصمیم گرفتند نمایشگاهی از قلمکاری اصفهان برگزار کنند، تا جایی که به دنبال ایجاد خانه قلمکاران در فرانسه بودند تا با مرکز خانه قلمکاری در اصفهان ارتباط و داد و ستد فکری و تکنولوژی برقرار شود که متاسفانه از سوی ایران استقبال خوبی صورت نپذیرفت.
اما من در فرانسه به آنها پیشنهاد برگزاری نمایشگاه قلمکاری نقاشی را دادم که از این ایده استقبال شد و در ادامه 50 پرده قلمکاری در اختیار آنان قرار دادم و نمایشگاهی به مدت 6 ماه برگزار شد که خوشبختانه با استقبال بی نظیری روبرو شد. بعد از برگزاری چنین نمایشگاهی، به نظرم رسید که می توانیم چنین نمایشگاهی را در ایران و در اصفهان برگزار کنیم. پس طرح هایی را آماده کردم که با هنرمندی سحر موسوی با موضوعات بزمی، سلحشوری، رزمی ، طبیعت و … تهیه شد تا اینکه حوزه هنری استان اصفهان برگزاری نمایشگاه قلمکاری را پیشنهاد دادند و اکنون این نمایشگاه در عمارت سعدی جهت بازدید دایر است.
اهمیت نقاشی بر روی پرده قلمکار در چیست؟
در خصوص پرده های قلم کار و اهمیت آن باید گفت که پرده های قلمکار نقاشی شده، سابقه طولانی دارد و حتی می توان گفت قبل از قلم کاری مُهری، قلم کاری نقاشی وجود داشته است، اما متاسفانه به علت ماندگاری کم پارچه نمونه ای که بتوان به آن استناد کرد باقی نمانده است. اما آن چیزی که مشخص است، این هنر در زندگی مردم کاربرد داشته است و به صورت پرده مجالس و در گردهمایی ها به شکل های مختلف و با موضوعاتی چون حماسی، بزمی،رزمی، دینی و اعتقادی از آن استفاده می شده است.
با توجه به عمر کم پارچه، چه تدابیری برای ماندگاری آن اندیشیده اید؟
پارچه های قلمکاری نقاشی مانند قلمکاری مُهری باید زمینه سازی شوند و در پوست انار خوابانده شوند، سپس در آب رودخانه که امروز وجود ندارد و همان آب شهری است شست و شو داده شود. چون رنگ های سیاه و قرمز از مواد طبیعی مانند زاج سیاه و سفید بدست می آیند بر روی این زمینه که با پوست انار آماده شده است به خوبی جواب می دهد.
استفاده از مواد شیمیایی یکی از حسن هایی است که امروزه در این هنر کاربرد دارد تا سبب ماندگاری بیشتر شود. این پرده ها را می توان در آب 30 درجه شست و شو داد و حتی در ماشین لباسشویی شست. در واقع پس از نقاشی عمل تثبیت رنگ با جوشاندن آن و یا با بخار انجام می گیرد، به هر حال پارچه در طول زمان ماندگاری بالایی ندارد.
برای کابردی کردن این هنر در زندگی روزمره هم کاری صورت گرفته است؟
در مدتی که کار کردم، خانه بخردی را به عنوان اقامت گاه سرو سامان دادم و پرده ها، روتختی ها و رومیزی ها و.. … در این اقامتگاه سنتی با استفاده از هنر قلمکار نقاشی آراسته شده اند. شعار من در صنایع دستی، کاربردی بودن آن است، در واقع صنایع دستی اگر کاربردی نباشد محکوم به فناست.
می توان این هنر را با شرایط امروز به روز کرد؟
من مخالف با ایده های جدید نیستم و حتی از آن استقبال می کنم. برخی هنر قلمکاری را به نقاشی مدرن پیوند دادند که این نظریه نشات گرفته از یک ایده است. موافق هستم که هنر گذشته در قالب ها جدید به روز شود، چرا که اگر بخواهیم در گذشته بمانیم جایگاهی در زندگی امروز نخواهیم داشت.
گفتنی است، رویداد «باغ جست» با الهام از باغ های ایرانی و با هدف مطرح کردن صنایع دستی پارچه های قلمکار نقاشی شده، با سه رخداد هنری (نمایشگاه باغ جست، نمایشگاه حاشیه، ویدیو آرت باغ جست) از روز 11 تیرماه در عمارت تاریخی سعدی حوزه هنری واقع در خیابان استانداری آغاز به کارکرد و تا 13 مردادماه جهت بازدید عموم دایر می باشد.