پژوهش‌های باستان‌شناسی غار-دژ دیوخانه بَندِبُن

پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی دره بَندِبُن چهاردانگه مازندران با محوریت «شناسایی و مستندنگاری غار-دژ دیوخانه» با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری آغاز شد.
به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سامان توفیق سرپرست هیات باستان‌شناسی با اعلام این خبر گفت: حوزه جغرافیایی این پژوهش استان مازندران شهرستان ساری بخش چهاردانگه منطقه نرماب دوسر دره بَندِبُن است که رشته‌کوه‌های شاه دژ، شهریارگر (شهریارکوه) و رشته کوه باستانی کوه قارن این گستره را مانند یک دژ، در بر گرفته‌اند.
این باستان‌شناس افزود: از برجسته‌ترین محوطه‌های شناسایی شده این منطقه تا اکنون می‌توان به: غار-دژ دیوخانه، غار دِزخانه، دژ سوته‌رجه (قلعه گردن)، قلعه با عمارت قاجاری، کوشک یا دروازه‌خانه، بقایای چند گورستان باستانی-تاریخی، روستای متروکه نِپِنی و بقایای راه باستانی بَندِبُن به سعیدآباد اشاره کرد که بخشی از مسیر ارتباطی کهن دامغان به ساری و تبرستان بود.
به گفته توفیق، دیوخانه؛ یک سازه با نما و پلان منحصربفرد با پوشش خرپشته‌ای مشابه گورخانه‌های هلنیستی-رومی است که در دیواره کوه در بلندایی دور از دسترس و سراشیب به شیوه مهرازی گورخانه‌های هخامنشی با بکارگیری روش دستکند و نیز ساختمایه‌های سنگ، گچ و ساروج ساخته شده است. از این نگاه پس از غار-دژ اِسپَهبَدان در سوادکوه، باید آن را در زمره شگفت‌انگیزترین و اسرارآمیزترین سازه‌های باستانی ایران دانست. ارائه دیدگاه درست در مورد زمان ساخت و کاربری این سازه نیازمند به پژوهش‌های تکمیلی در ادامه است ولی وجود تاق‌های بیضی، دیرینگی این سازه را دست کم تا دوره اشکانی جلو می‌برد.
سرپرست هیات باستان‌شناسی تصریح‌کرد: در دهه 80  هنگام شناسایی و بازدید از قلعه گردن بندبن، به دیوخانه برخوردیم و شناسایی و بازدیدی از آن صورت گرفت ولی به دلیل شرایط ویژه این اثر، فقدان پشتوانه حفاظتی لازم و عدم ثبت ملی آن، صلاح بود از انتشار هرگونه خبر و رسانه‌ای کردن آن پرهیز شود و نگارنده در طرح پژوهشی جامعی که نخستین بار برای شناسایی و بررسی باستان‌شناسی غار-دژهای رشته‌کوه البرز در سال ۱۳۹4 ارائه کرد تصویر و مشخصات این سازه را هم در کنار دیگر آثار همچون غار-دژ اِسپَهبَدان قرار داد ولی بنا به محدودیت اعتبارات و… ، تنها با انجام پژوهش بر یک مورد از این آثار؛ یعنی غار-دژ اِسپَهبَدان موافقت شد و تا آن زمان به جز شماری از سنگ‌نوردان و جویندگان گنج که بخش‌هایی از کف سازه را آشفته ساخته‌اند هیچ پژوهشگری از وجود چنین سازه‌ای باخبر نبوده و به جز داده‌های نگارنده تا کنون هیچ گزارش علمی و دقیقی از شناسایی و پژوهش باستان‌شناسی و مهرازی آن در دست نیست.