نگاهی به «پیر پسر» به کارگردانی اکتای براهنی
المیرا ندائی
فیلم «پیر پسر»، به نویسندگی و کارگردانی اکتای براهنی و تهیه کنندگی بابک حمیدیان و حنیف سروری، یکی از آثار بحث‌برانگیز و قابل تأمل اکران شده در چهل و سومین جشنواره فیلم فجر است.
این فیلم که پس از سه سال توقیف در جشنواره امسال به نمایش درآمد، روایتی پیچیده و تلخ از روابط انسانی و اجتماعی به‌ویژه در زمینه مسائل جنسیتی و مردسالاری ارائه می‌دهد.
«پیر پسر» از منظر محتوا:
داستان فیلم پیرامون روابط انسانی، به‌ویژه روابط بین مردان و زنان است که در چارچوبی محدود و غالباً به صورت یک‌سویه به آن پرداخته می‌شود.
مردان در این فیلم (با بازی حسن پورشیرازی، حامد بهداد و محمد ولی‌زادگان» معمولاً به عنوان شخصیت‌های اصلی و فعال حضور دارند، در حالی که زنان (با بازی لیلا حاتمی در نقش زنی مدرن و امروزی و مستقل که بی پروا شمایل زنانه خود را مطرح می‌کند. او نه دروغ میگوید و نه حاضر است تن به قواعد سنت دهد) یا در نقش‌های تابع قرار می‌گیرند یا برای پیشبرد اهداف مردان به کار گرفته می‌شوند.
در این روند، زنان به‌جای آنکه به‌عنوان شخصیت‌های مستقل و با هویت خود به تصویر کشیده شوند، غالباً به‌عنوان موجودات جنسی یا شیء برای ارضای تمایلات مردانه و یا به‌عنوان عواملی آرامش‌دهنده و تسکین‌دهنده برای مشکلات روانی و اجتماعی مردان، به کار گرفته می‌شوند.
نیاز این سه مرد به زن، از زن ابژه‌ای می‌سازد که حداقل تعرض به زنانگی او، نگاه‌های چشم چران و حریص مردانه است.
روایت، روایتی مردسالارانه است. یکی از بارزترین ویژگی‌های این فیلم، تمرکز بر شخصیت‌های مرد و نگاه به مسائل از زاویه دید مردانه است.
فیلم در تلاش است تا بر اساس سنت‌ها و هنجارهای جامعه مردسالار ایرانی، داستانی بسازد که در آن زنان به‌عنوان شخصیت‌های فرعی و اغلب منفعل به تصویر کشیده می‌شوند.
زنان در «پیر پسر» به‌طور عمده یا موجوداتی هستند که تحت سلطه مردان قرار دارند یا در مواقعی که فعال به نظر می‌آیند، غالباً به‌عنوان تهدید یا مانعی برای آرامش مردان تلقی می‌شوند.
این نگرش می‌تواند به‌عنوان نوعی نمایش تحقیرآمیز از زنان در نظر گرفته شود که به‌نوعی تداوم‌دهنده الگوهای فرهنگی محدودکننده برای آنهاست. با این وجود باید توجه داشت که «پیر پسر» به‌عنوان یک فیلم مردسالار و ضد زن می‌تواند به‌عنوان یک اثر محدودکننده و در عین حال نگران‌کننده برای تماشاگران امروزی به شمار آید.
این فیلم نه‌تنها در نمایش تصویر غیرواقعی از زنان بلکه در ارائه دیدگاه‌های منفی و یک‌سویه درباره‌ی روابط جنسیتی، مورد انتقاد قرار می‌گیرد.
این نگاه تاریک و تلخ به زن در سینما و رسانه‌ها، نه‌تنها به نهادینه کردن تبعیض جنسیتی کمک می‌کند بلکه باعث تداوم باورهای غلط درباره زنان در ذهن مخاطبان می‌شود؛ به‌ویژه در جامعه‌ای چون ایران، که رسانه‌ها و سینما نقشی اساسی در شکل‌گیری و تغییر نگرش‌های عمومی دارند، این تصویرسازی‌ها می‌تواند تأثیرات زیادی بر رفتار اجتماعی و نگرش افراد در خصوص زنان بگذارد.
«پیر پسر» از منظر فرم:
– یکی از ایرادات وارده به فیلم «پیر پسر» استفاده زیاد از نماهای طولانی و سکانس‌های بدون برش است. این نوع انتخاب‌های فرمیک می‌تواند باعث ایجاد حس کُندی در روایت شود.
این نماهای طولانی به‌ویژه در مواقعی که داستان به نقطه‌ی اوج نرسیده، ممکن است برای تماشاگران تا حدودی حوصله‌سربر باشد و سرعت و ریتم فیلم را پایین بیاورد.
– فیلم به‌طور کلی در برخی قسمت‌ها ساختاری غیرخطی دارد و در زمان‌بندی داستان خود تغییرات زیادی می‌دهد. این امر در برخی موارد به عنوان یک انتخاب جالب و متفاوت در نظر گرفته می‌شود، اما در مواقعی می‌تواند موجب سردرگمی مخاطب شود.
تغییرات پی‌درپی در زمان روایت، برای برخی تماشاگران به سختی قابل درک بوده و ارتباط برقرار کردن با جریان داستان را دشوار می‌سازد.
– فیلم «پیر پسر» از نمادگرایی و تصاویری با بار معنایی سنگین استفاده می‌کند. هرچند نمادگرایی می‌تواند به غنای اثر کمک کند، اما در این فیلم این نمادها بیش از حد به تصویر کشیده شده‌اند و ممکن است باعث ایجاد فاصله با مخاطب شوند. نمادهایی که ممکن است برای برخی تماشاگران قابل‌درک نباشد و باعث شود که فیلم به شکلی انتزاعی و دور از دسترس به نظر برسد.
– در «پیر پسر» سکوت‌ها و فاصله‌های طولانی میان دیالوگ‌ها به‌شدت برجسته هستند.
این نوع فرم در برخی مواقع به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای ایجاد تنش و ایجاد فضای خاص در نظر گرفته می‌شود. با این حال، برای برخی از تماشاگران، این سکوت‌ها به‌ویژه در لحظات بحرانی، ممکن است به‌جای ایجاد تنش، احساس بی‌انگیزگی و یکنواختی ایجاد کند.
– در فیلم «پیر پسر» موسیقی به‌طور گزینشی و محدود استفاده می‌شود. این انتخاب می‌تواند تأثیری مثبت بر جو و فضای فیلم بگذارد، اما از طرف دیگر این کمبود موسیقی و دیگر عناصر صوتی می‌تواند فیلم را کمی ساکت و بی‌روح جلوه دهد و تعامل احساسی مخاطب با فیلم را کاهش دهد.
در نهایت، فرم فیلم «پیر پسر» با تمام این ایرادات و نقدها، تلاش دارد تا با استفاده از تکنیک‌های سینمایی خاص، فضایی نوآورانه و متفاوت ایجاد کند. این نوع انتخاب‌ها برای برخی تماشاگران ممکن است جذاب و تأثیرگذار باشد، در حالی که برای دیگران ممکن است مشکل‌ساز شود و از تجربه فیلم‌دیدن بکاهد.
در مجموع، «پیر پسر» فیلمی است که با تمام ضعف‌ها و نقاط قوت خود، به‌طور واضح و آشکار بر موضوعات حساس اجتماعی مانند جنسیت، مردسالاری و نگاه به زنان در جامعه ایران پرداخته است.
فیلم در سطح فرم، با استفاده از تکنیک‌های هنری و تصویری، به‌خوبی فضای درونی و بیرونی شخصیت‌ها را منتقل می‌کند و از نظر محتوا نیز با نگاهی انتقادی به جامعه مردسالار، سعی در نشان دادن تداوم و پایداری مشکلات جنسیتی دارد.
پایان تلخ فیلم می‌تواند برای برخی تماشاگران ناامیدکننده و برای برخی دیگر، تلنگری بر وضعیت موجود باشد. اما به‌طور کلی، «پیر پسر» با نمایش ناتوانی شخصیت‌ها در فرار از ساختارهای اجتماعی و فرهنگی حاکم، پیامی عمیق و گاهی اوقات تلخ در خصوص محدودیت‌های اجتماعی و فردی ارائه می‌دهد.
این فیلم قطعاً اثری است که بحث‌های گسترده‌ای را در خصوص جایگاه زنان در جامعه ایرانی و مسائلی همچون نابرابری‌های جنسیتی و مردسالاری برانگیخته خواهد کرد.
«پیر پسر» در ارائه روایت‌های جنسیتی و نگاه‌های مردانه به زنان، گامی در جهت بازتولید فرهنگ مردسالارانه و نگاه جنسی به زنان در جامعه ایران است. این فیلم نه‌تنها در سطح داستان و شخصیت‌پردازی بلکه در شیوه‌های بصری و تکنیکی خود به تقویت این نگرش‌ها پرداخته است. برای رسیدن به جامعه‌ای برابرتر و دور از تبعیض‌های جنسیتی، ضروری است که آثار هنری و فرهنگی از جمله سینما و رسانه‌ها، بازنگری جدی در نحوه نمایش جنسیت و روابط بین مردان و زنان داشته باشند و فضایی ایجاد کنند که زنان به‌عنوان انسان‌های کامل و مستقل به تصویر کشیده شوند، نه موجوداتی جنسی و تابع.
بدون دیدگاه