میراث معنوی زبان‌های ایرانی؛ مروری بر واژگان فارسی رایج در زبان‌های هندی

در نخستین نشست تخصصی پنجمین همایش ملی «میراث زبانی» مباحث میراث معنوی زبان‌های ایرانی، واژگان فارسی رایج در زبان‌های هندی، ایران از مفهوم تا واقعیت؛ تأملی بر مفهوم ایران در عصر ایلخانان و زنان و معماری؛ برداشتی از کتیبه‌های معماری در قرون اولیه اسلامی مورد بررسی قرار گرفت.
به گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، محمود جعفری دهقی استاد دانشگاه تهران در این نشست که نجمه دری دبیر آن بود، موضوع میراث معنوی زبان‌های ایرانی را به بحث نهاد و گفت: زبان‌های ایرانی را می‌توان از زوایای گوناگون بررسی و معرفی کرد. طبقه‌بندی زبان‌های ایرانی از زاویه ویژگی‌های صرفی و نحوی آنها، بررسی زبان‌ها از نگاه فرهنگ واژگانی و امکانات معنایی آن، مطالعه زبان‌ها از جهت گستردگی جغرافیایی آن‌ها، و زوایایی متعدد دیگر. اما به نظر بنده بررسی زبان‌های ایرانی به عنوان میراث معنوی این سرزمین از اهمیت خاصی برخوردار است. معرفی جهان بینی ایرانیان در اندیشکده آنها که حاصل بیش از سه هزارسال زندگی و تفکر اندیشمندان و عالمان این مرز و بوم است خود یکی از مهمترین دستاورد‌های میراث معنوی زبان‌های ایرانی است.
او افزود: هدف از این بررسی مطالعۀ تاثیر زبان‌های ایرانی در معرفی میراث معنوی ایرانیان است که نگارنده در آن به دوران پیش از اسلام تمرکز داشته است. در این راستا، سروده‌های گاهان اوستا، متون فارسی باستان، رساله‌های پهلوی و سروده‌های مانوی داده‌های گرانقدری را از اندیشکده فرهنگ ایرانی گزارش می‌دهند.
احسان‌الله شکراللهی در ادامه به بررسی واژگان فارسی رایج در زبان‌های هندی پرداخت و گفت:جایگاه زبان فارسی در جهان بر کسی پوشیده نیست.
او با اشاره به دستاوردهای زبان فارسی برای هندوستان که مهمترین آن تذکره نویسی به زبان فارسی بوده است افزود:حاصل این نقش پررنگ تا پیش از حضور انگلستان و رخنه استعمار در لایه‌های فرهنگی هند، نفوذ و رسمی شدن زبان فارسی در هند بود.حضور عرفا باعث شد که زبان فارسی زبان عشق شود. در هند هر کتیبه بنای باستانی را از دوران میانه که ببینید بی تردید نشان از زبان و خط فارسی در آن است. در تمامی عناصر زبان هندی شاهد حضور عناصر زبان فارسی هستیم که مقالات و کتابهایی در این حوزه به چاپ رسیده است.
شکراللهی تصریح‌کرد: انجام پژوهش پیش‌رو با توجه به همه گیری کویید 19 بصورت میدانی امکان‌پذیر نبود از این رو به بررسی اسامی فیلم‌های بالیوود در آن بسنده شد زیرا که اسم شاخصه برقراری ارتباط با همه را دارد. در این پژوهش 3500 واژه برگزیده شد که عینا در زبان فارسی بکار می‌روند .او در ادامه به معرفی برخی از این اسامی بر طبق حروف الفبا نظیر آتش، آدم، آرزو، آسمان ، آب حیات، آبرو، آهسته آهسته و… پرداخت که در زبان فارسی و هندی جریان دارند.
علیرضا انیسی عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری نیز در ادامه به طرح موضوع زنان و معماری؛ تفسیری از کتیبه ها در قرون اولیه اسلامی پرداخت و گفت: قرون اولیه اسلامی بویژه قرن 5 ق/ 11م، دوره‌ای خاص در تاریخ معماری ایران است. این دوره مهم که به «دوره انتقال» شناخته می‌شود، قرونی هستند که در آن معماری ایران شاهد تحولات گو ناگونی است که بعدها زمینه ساز شکل‌گیری معماری ایران در دوره اسلامی شد. در این دوره برخی از عناصر و ویژگی‌های معماری پدید آمدند که به شکل ماندگاری دربناهای تاریخی به حیات خود ادامه دادند.
او افزود: یکی از این عناصر «کتیبه های معماری » است که در اشکال گوناگون در آثار معماری ظاهر و به عنوان عنصری تزئینی جایگاه خود را تثبیت کرد. خطوط کتیبه‌نویسی که در ابتدا ساده بودند، بتدریج شکلی تزئینی به خود می‌گیرند و نقش مهمی در آگاهی بخشی در مورد روایت تاریخی بناها ایفا می‌کنند. از جمله ابتکارات و نوع آوری‌های معماری ایران در دوره اسلامی، ظهور مقابر یادمانی به دو شکل اصلی چند ضلعی گنبد دار و برج مقبره است. هر چند که تنوع و زیبایی در هردو گونه فوق بسیار چشمگیر است ولی گونه دوم این مقابر، یعنی برج مقبره پدیده‌ای بی سابقه در معماری ایران است.
انیسی تصریح‌کرد: این پژوهش در نظر دارد که به کتیبه‌های معماری دو برج مقبره لاجیم در سواد کوه و گنبد عالی در ابرکوه، که درفاصله زمانی نسبتا کوتاهی از هم ساخته شده اند بپردازد. علت چنین انتخابی در این است که در این کتیبه ها نام زنان به دلیل خاصی درج شده که از نظر رابطه زنان و معماری حائز اهمیت است. چنین رابطه ایی را می‌توان در کتیبه‌نویسی سایر برج مقبره‌ها در قرن بعدی دنبال کرد که به آن اشاره خواهد شد.
ابوالفضل رضوی در ادامه این نشست ایران از مفهوم تا واقعیت؛ تأملی بر مفهوم ایران در عصر ایلخانان را به بحث نهاد و با اشاره به شکل‌گیری مفهوم ایرانشهرگفت: آن واقعیتی که درعصر ساسانی ظهور می‌کند به این شکل است که شاه دادگر و مهر‌ورزی داریم که مناسبات جامعه بر اساس آن شکل می‌گیرد که اساس ایرانشهری است.
او افزود: دوره ایلخانی به دلیل احیاء و استمرار هویت ایرانی و اندیشه ایران‌شهری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان گفت پس از سقوط ساسانیان، برای نخستین بار در عصر ایلخانی بود که بستر و زمینه مناسب برای بازنمایی جنبه‌های گوناگون هویت ایرانی فراهم شد.