میازاکی؛ انیماتور بی‌جانشین!

کسب دومین جایزه اسکار برای «هایائو میازاکی» انیماتور سرشناس ژاپنی، بحث‌ها پیرامون بازنشستگی این سینماگر ۸۳ ساله را بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخته است.
به گزارش ایسنا، لحظه‌ای که «پسر و مرغ ماهیخوار» به عنوان برنده بهترین انیمیشن بلند در مراسم اسکار ۲۰۲۴ معرفی شد، به ژاپن این فرصت را داد تا به تأثیر عظیم هایائو میازاکی توجه کند و به این فکر کند که آیا این مرد ۸۳ ساله واقعاً ساخت فیلم را به پایان رسانده است یا خیر؟!
وقتی صحبت‌هایی درباره بازنشستگی میازاکی مطرح شده بود، استودیو جیبلی که میازاکی از اواسط دهه ۱۹۸۰ فعالیت خود را در آنجا آغاز کرد، کمتر به کسب دومین اسکار فکر کرده بود. ظاهراً عدم حضور میازاکی در مراسم سال ۲۰۰۳ اعتراضی به جنگ تحت رهبری ایالات متحده در عراق بود، اما غیبت اخیر او در اسکار ۲۰۲۴ به دلیل بی میلی به سفر – احتمالاً به دلیل سن بالای او – تلقی شده است.
موفقیت «پسر و مرغ ماهیخوار» که شخصی‌ترین برخورد میازاکی با وحشت جنگ محسوب می‌شود، او را به مسن ترین کارگردانی تبدیل کرد که تا به حال نامزد بهترین انیمیشن بلند شده است و این تنها دومین انیمیشنی بود که با دست طراحی، موفق به کسب اسکار بهترین انیمیشن بلند شد. مورد اول نیز انیمیشن «شهر اشباح» ساخته میازاکی در سال ۲۰۲۳ بود.
میازاکی و «توشیو سوزوکی» دوست قدیمی او و تهیه کننده استودیو جیبلی هر دو در مراسم اسکار ۲۰۲۴ غایب بودند. سوزوکی در یک کنفرانس مطبوعاتی در توکیو با ابزار خوشحالی فراوان از کسب جایزه اسکار به نقل از میازاکی نیز این جایزه را «خوب» توصیف کرد.
جدایی میازاکی از استودیو جیبلی که در سال ۱۹۸۵ تأسیس کرده بود، برای خود او و به همان اندازه برای طرفدارانش در ژاپن جذاب نیست، جایی که ۹۵ درصد از افراد ۱۶ تا ۶۹ ساله می‌گویند حداقل یکی از فیلم های او را تماشا کرده اند.
میازاکی تا به امروز حداقل سه بار بازنشستگی خود را اعلام کرده و زمانی که از خستگی ذهنی و فیزیکی ناشی از تلاش‌های مفهوم‌سازی و طراحی دستی بیشتر فریم‌های یک فیلم بلند رهایی یافته، بار دیگر پا به میدان گذاشته است.
شایعاتی مبنی بر اینکه میازاکی دوباره به سر کار بازخواهد گشت، احتمالاً برای یک انیمیشن کوتاه به گوش می رسد. «سوزان ناپیر» استاد مطالعات ژاپنی در دانشگاه تافتس در ایالات متحده و نویسنده «میازاکی: زندگی در هنر» می‌گوید: «فکر می‌کنم زمانی که او دیگر نتواند قلم در دست بگیرد، بازنشسته می‌شود. این مرد برای بازنشستگی ساخته نشده است. کار او مهمترین چیز در زندگی اوست».
این استاد دانشگاه همچنین می‌گوید: «وقتی که میازاکی به ناچار به سن بازنشستگی برسد، ژاپن چیزهای زیادی برای از دست دادن دارد. در حالی که جهان بر موج هالیوود و فرهنگ عامه کره جنوبی سوار می شود، ژاپن باید برای نمایش گنجینه‌های فرهنگی خود بدون آثار استودیو جیبلی تلاش کند. میازاکی یک گنجینه ملی و بین المللی است. او یک نویسنده واقعی است و آثارش کاملاً منحصر به فرد و بدیع است، بنابراین، متأسفانه، او غیرقابل جایگزین است».
میازاکی مانند بسیاری از ژاپنی‌های نسل خود، صلح‌طلبی است که با تلاش‌های سیاستمداران محافظه‌کار برای بازنگری در قانون اساسی کشورضدجنگ، مخالف است. برای مثال، انیمیشن «پسر و ماهیخوار » با داستان ماهیتو ماکی، قهرمان ۱۲ ساله‌ای آغاز می‌شود که مادرش را در بمباران هوایی توکیو در مارس ۱۹۴۵ از دست می‌دهد که در آن حدود ۱۰۰ هزار نفر کشته شدند.
البته تمام محبوبیت واقعی میازاکی در عرصه بین‌المللی در زادگاهش در ژاپن منعطف نمی‌شود، جایی که او به خاطر سیاست های چپ خود مورد انتقاد قرار گرفته است. در سال ۲۰۱۵، حامیان شینزو آبه، نخست وزیر وقت، از پاسخ میازاکی به سخنرانی که در آن این سیاستمدار محافظه کار گفته بود ژاپن نباید به عذرخواهی خود در زمان جنگ در آسیا ادامه دهد، خشمگین شدند. «ناتو اویوکو » فعالان راست افراطی ژاپنی هم نیز انیمیشن ضدجنگ «باد برمی‌خیزد» در سال ۲۰۱۳ را اثری ضدژاپنی توصیف کرد.
«رولاند کلتس» نویسنده کتاب «ژاپن آمریکا: چگونه فرهنگ پاپ ژاپنی به ایالات متحده حمله کرد» معتقد است: «کمال گرایی و اخلاق کاری میازاکی باعث می شود که او بار دیگر قلم در دست بگیرد. او به معنای واقعی کلمه نمی داند چگونه کار دیگری انجام دهد، و در کاری که می داند چگونه انجام دهد بهترین است. او مردی عمیقاً رقابتی است و این یکی از دلایلی است که جیبلی نتوانسته یا نمی‌خواهد جانشینی برای او انتخاب کند».
«فردریک ال شوت» نویسنده و مترجمی که روی مصاحبه ها و مقالات میازاکی کار کرده است، می گوید: «در ذهن من شکی نیست که میازاکی و استودیو جیبلی نقش بزرگی در کمک به ژاپن برای ایجاد تصویری مثبت در سراسر جهان ایفا کرده‌اند. ممکن است هنرمندان دیگری ظهور کنند، اما در حال حاضر کسی نیست که بتواند پا جای او بگذارد و به هر دلیلی او نتوانسته است یک جانشین واقعی برای خود پرورش دهد».
هایائو میازاکی در طول بیش از ۵۰ سال فعالیت هنری خود به موفقیت‌های فراوانی دست یافته است و از مشهورترین و تاثیرگذارترین انیماتورهای تاریخ سینما محسوب می‌شود. او در سال ١٩٩٧، پس از ساخت فیلم «شاهزاده مونونوکه» که در آن دوره از موفق‌ترین انیمیشن‌ها بود، عقب‌نشینی خود را از مقام کارگردانی اعلام کرد تا جایی برای استعدادهای جوان‌تر باز کند، اما در سال ٢٠٠١ دوباره به عرصه کارگردانی بازگشت و فیلم «شهر اشباح» را ساخت که رکورد پرفروش‌ترین انیمیشن در سطح جهانی را به خود اختصاص داد و جوایز خرس طلایی برلین در سال ٢٠٠٢ و اسکار ٢٠٠٣ را از آن خود کرد.
او در سال ۲۰۱۳ با انیمیشن جنجالی «باد می‌وزد» به سینماها بازگشت که این فیلم اعتراضات زیادی را برای او به دنبال داشت، تا جایی که به او اتهام حمایت از سازنده‌ هواپیماهای جنگی که باعث جنگ افروزی می‌شوند وارد کردند، اما در نهایت این فیلم موفق شد به جمع نامزدهای نهایی جوایز اسکار راه یابد و در جوایز گلدن گلوب نیز موفق به کسب جایزه بهترین فیلم خارجی سال شد.
در سال ۲۰۱۳، میازاکی گفت که دیگر فیلم های بلند نمی سازد و دلیل آن دشواری کار بر اساس استانداردهای بالای خود دانست، اعلامیه‌ای که یک منتقد آمریکایی آن را به «اعلام مرگ غیرمنتظره» تشبیه کرد. اما چهار سال بعد، استودیو جیبلی اعلام کرد میازاکی از دوران بازنشستگی خارج می‌شود تا آخرین فیلم او با توجه به سنش بسازد و نتیجه آن انیمیشن «پسر و مرغ ماهیخوار» و یادآور نقش میازاکی به عنوان سفیر قدرت نرم ژاپن بود.
گرچه «پسر و مرغ ماهیخوار» می‌تواند خداحافظی شکوهمندی را برای میازاکی رقم بزند اما ظاهر پیرمرد ۸۳ ساله ژاپنی فعلا قصد دل کندن از استودیو جیبلی در حومه توکیو را ندارد.