فرهنگ مرجع فیلم‌های سینمای فارسی

جبار آذین
در شش دهه اخیر به ویژه در سال‌های بعد از انقلاب، درباره
سینمای ایران کم کتاب تاُلیف و منتشر نشده است و هنوز به دلیل ابعاد مختلف این سینما و مدیران و سینماگران و فیلم‌ها و مسائل گوناگون پشت و روی پرده آن از زوایای علمی و پژوهشی، باید کتابهای بیشتر تحلیلی و تحقیقی و مستند نوشته شود.
تاکنون چندین جلد کتاب سینمایی به قلم سینمایی‌نویسان و منقدان و سینماپژوهان در مورد سینمای کشور نوشته شده که هر کدام با توجه به ویژگی‌ها و ارایه بخشی از اطلاعات سینمایی و تلاش موُلفان آن‌ها قابل تحسین هستند.
با این حال، بیشتر این کتاب‌ها در چند مسئله مشترک بوده‌اند.
یک؛ اشکالات و غلط‌های چاپی
دو؛ نگاه غیرعلمی و فراگیر
سه؛ محدودنگری در آن‌ها که عمدتاً به یک موضوع مرتبط با سینما به عنوان نمونه پرداختن صرف به فیلم‌ها یا عملکردهای برخی مدیران سینما یا فیلم‌های بعضی سینماگران و… و در واقع کمتر اثری دارای جامعیت نگرش به سینما بوده است.
نگارنده که طی سال‌ها در خصوص سینمای ایران، بیش از دو هزار مقاله و نقد تحلیلی و پژوهشی و کارشناسی نوشته است در دهه شصت، بعد از چند سال کار و تحقیق جهت کمک به سینما و سینماگران کشور و همچنین مدیران سینمایی برای حیات‌بخشی و رونق سینمای دوران جدید و افزودن ناگفته‌ها و کم گفته‌هایی در مورد سینمای کشور، کتاب‌های، تاریخ تحلیلی سینمای ایران، سینمای کمدی ایران، سینمای جنایی و پلیسی ایران، سینمای شهادت، سینمای ورزشی و… را آماده انتشار داشت که در آن‌ها ناگفته‌های فراوانی از مناسبات و عملکردهای مدیران و سینماگران نوشته شده و سینما از ابعاد و زوایای مختلف هنری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مورد تحلیل قرار گرفته بود، اما درج همین مطالب سبب سر به نیست شدن آن‌ها شد و تا کنون مفقودالاثر مانده‌اند.
چاپ و انتشار این کتاب‌ها در حد بضاعت نگارنده می‌توانست راهگشا و مانع انحرافات کنونی سینمای ایران باشد.
اطلاعات ناقص و گاه اشتباهی در باره فیلم‌ها و سینماگران و رویدادهای سینمایی از دیگر مشکلات کتاب‌های پیشین بوده است.
تازه‌ترین کتاب درباره سینمای ایران که به قلم خوب وحید علیرضایی و زیر نظر هنرمند توانای کشور فرهاد قائمیان و به همت نشر عنوان چاپ و منتشر شده و به دلیل استقبال سینما دوستان به چاپ سوم رسیده “فرهنگ سینمای فارسی” نام دارد و کوشیده شده تا با نگاه درست پژوهشگرانه فرهنگ حاکم و جاری در سینما و فیلم‌های فارسی یا ایرانی، تبیین و تاُلیف شود.این اثر هنری و سینمایی دارای چند ویژگی است که می‌تواند آن را در کنار چند کتاب معتبر سینمایی دیگر، مرجع اطلاعات مفید و مهم سینمایی قرار دهد.
نخست اینکه،اطلاعات ارائه شده درباره فیلم‌ها و خلاصه داستان‌های آن‌ها از آثار مشابه کامل و جامع‌تر است.
دومین امتیاز کتاب، نگارش نقدهای مرتبط با هر فیلم و در ادامه خلاصه داستان است که گرچه ممکن است برخی از آنها با نظرهای دیگران همسو نباشد، اما حاوی اطلاعات و نکات خوب موضوعی و مفهومی و تخصصی است.
با آنکه به علت وضعیت کاغذ،
ورق‌ها کاهی است و از کیفیت تصاویر کاسته است،‌ لیکن نقص مهمی به آن‌ها وارد نکرده است. مجموعه‌ دو جلدی از مقدمه‌ای خوب و مبسوط برخوردار است و نوشتار کتاب و نقدها مقبول و مطلوب است و…
سخن آخر اینکه، کتاب وحید علیرضایی در واقع فرهنگ فیلم‌های فارسی و فرهنگ کامل این سینما نیست، چرا که عمدتاً به محصولات سینما که فیلم‌ها هستند، پرداخته شده و جای پردازش بخش‌ها و رکن‌های مختلف سینمای ایران مانند مناسبات سینمایی، تولید و اکران، مدیریت‌های سینمایی، سینماگران و مسائلی چون ارتباط سینما با سیاست و سرمایه و رخدادهای فراوان و مهم پشت و روی سینما در آن خالی است.
گرچه در لابلای نقدها گاه اشاراتی به این موارد شده است، اما به سبب محوریت موضوعی فیلم‌ها، کم، ناقص، نارسا و ناکافی است.
نکته دیگر اینکه،‌ امتیازدهی و صدور حکم،‌ آن هم امروز در باره فیلم‌های قدیمی که در شرایط و اوضاع فرهنگی و اجتماعی خاص و با امکاناتی محدود ساخته شده‌اند، نه تنها منصفانه نیست که برازنده این کتاب هم نیست،‌ این قبیل امتیازدهی اغلب در نشریات و رسانه‌ها رایج است و درج آن در کتاب،‌حرمت آن را خدشه‌دار می‌کند.
با این همه، این کتاب در ردیف بهترین و مرجع‌ترین کتاب‌های معتبر سینما و ادبیات سینمایی قرار دارد و تولید و استمرار حیات خوب آن متبرک و شایسته تحسین است.