پژوهش «شناخت نقشه‌های نوظهور فرش دستباف دورۀ قاجار» با توجه به رسالت گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که همان آفرینش ابداعی یا باز آفرینی آثار درجه یک و هویتی هنرهای سنتی است در این مرکز به انجام رسید.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف زاده رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی امروز 30اردیبهشت 1400 با اعلام این خبر گفت: این پژوهش توسط لیلا نفیسینیا کارشناس پژوهشی این مرکز انجام شده است.
او با بیان اینکه مطالعه و شناخت فرش ایران در دوره های مختلف تاریخ ایران، به نوعی مطالعۀ خود تاریخ این کشور است زیرا این هنر یکی از مهمترین هنرهای مردمی و سنتی محسوب می شود تصریح کرد: این پژوهش در پی آن است که تفاوتهای بارز قالیهای دوره قاجار با فرشهای دوره های قبل را مشخص و به مطالعۀ عوامل مؤثر در بروز تحولات فرش این دوره بپردازد.
او گفت: به این ترتیب از طریق منابع مکتوب از جمله کتب، منابع و سایتها و نیز مصاحبه با اساتید فن، مجموعه ای از نقشه‌های مختص این دوره مشخص و معرفی شده و بر اساس مضمون و محتوای این نقشهها، طبقهبندی طرحهای این دوره انجام شده است.
شریف زاده در ادامه با بیان اینکه در دورۀ قاجار با ایجاد تغییرات در نظام سنتی جامعه و رواج انواع صنایع و تکنیک‌های تولید، تغییرات بسیاری در فرش ایجاد شد که از جمله محسوسترین این تغییرات، بروز نقشه‌های جدید و متفاوت با دورههای پیشین، ابعاد خاص فرشها و کاربریهای جدید است خاطرنشان کرد :قالیهای تصویری نمونۀ شاخص این تغییر است که بر پدیدۀ تصویرگری در فرش تأکید میکرد.
وی در ادامه برخی از عوامل گرایش به این موضوع را گرایش به هنر غرب و طبیعتپردازی، تحت تأثیر ارتباط بافرهنگ غرب، ظهور عکاسی، چاپ سنگی، نقاشی قهوه خانهای و علاقه به موضوعات ادبی و فرهنگ باستانی ایران و کشف محوطههای باستانی و معرفی آثار دورههای قبل به شکل فراگیر اعلام کرد .
رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه افزود: در دورۀ قاجار علاوه بر دربار، بسیاری از صاحب منصبان و والیان حکومت‌های محلی نیز اشتیاق زیادی به فرش به عنوان محصولی فاخر و هنرمندانه پیدا کردند و تعدادی نقشه و طرح به نام برخی از آنان شهرت یافت که از آن میان میتوان به طرح مشهور به گلدانی ظل السلطانی، طرح مستوفی، طرح وزیری و طرح بختیار اشاره کرد.
او اظهار کرد :در اواخر این دوره با توجه به اقبال اروپا و آمریکا به فرشهای ایرانی که از صادرات آن در دورۀ ناصرالدین‌شاه و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی آغاز شده بود، شرکت‌های خارجی از جمله زیگلر و کمپانی شرق، مشغول تولید فرش در ایران شدند که بعدها منجر به تأسیس شرکت سهامی فرش ایران شد.
به گفته شریف زاده، دورۀ قاجار، دورۀ معرفی فرش ایران به جهانیان و رونق تجارت بین المللی فرش بود تا جایی که در سال 1906میلادی 17کشور دنیـا از خریـداران فرش ایران بودند.
او رایجترین نقشه‌های دورۀ قاجار را در دو دستۀ کلی قرارداد و گفت: دسته نخست نقشه‌های کهن شامل نقشه‌های عشایری و روستایی، نقشه های دورۀ صفوی همچون ترنج دار، لچک و ترنج و شاه عباسی‌های افشان، نقشه‌های هراتی به ویژه هراتی های گلدانی و افشان که در این گروه بسیاری از طرحهای پیشین قرار میگیرند و همانند گذشته ساختارهای مسلطی مانند لچک ترنج و ترنجی سیمای کلی فرشهای قاجاری را تشکیل می‌دهند.
شریف زاده دسته دوم را نقشه های نوظهور شامل نقشه های تصویری (مضامین روایی و ادبی، مناظر، شخصیتها)، نقشه‌های منسوب به رجال (ظل السلطانی، مستوفی و…) نقشه‌های نیمه تجریدی(گل فرنگ، درختی حیواندار)، نقشه‌های عجیب و غریب (نقش اجنه، واق واق و….) و نقشه های اقتباسی( قفقازی، گوبلنی و…) خواند و افزود: بزرگترین مرکز قالیبافی ایران در زمان قاجار اراک (سلطان آباد) و نواحی اطراف آن دانسته شده است.
رییس گروه پژوهشی هنر های سنتی اظهار کرد :طرحها و نقوش فرش قاجار در مقایسه با طرحهای پرتکلف، فاخر و درباری دورۀ درخشان فرشبافی ایران، دوره صفوی، ساده و عامیانه است.
او در پایان با بیان اینکه ظهور و گسترش طرحهای تصویری و اقتباسی، مهمترین پدیده در طرح و نقش قالیهای این دوره است تصریح کرد : نقوش به‌کار رفته در این فرشها به استثنای طرحهای تصویری، بیشتر گیاهی است و نقوش حیوانی، به ویژه حیوانات غیرواقعی، تا حدودی حضور یافته است و گرایش به واقعگرایی و طبیعت پردازی در ترسیم نقوش از دیگر ویژگی‌های قالیهای قاجار به شمار می رود.
بدون دیدگاه