در سالی که گذشت سینمای ایران با اتفاقات مختلفی از استقبال مخاطبان از فیلم‌هایکمدی روی پرده گرفته تا کسب سومین جایزه اسکار برای ایران روبه‌رو بود.
به گزارش مهر، سینمای ایران در سال گذشته روزهای پرفراز و فرود کمینداشت اما به دلیل تغییر دولت و با شعار وفاق ملی این امید در دل سینماگران زندهشد که بتوانند با اختیارات بیشتری سراغ ساخت و اکران فیلم بروند. در سال گذشته نیز در غیاب بسیاری از افراد نام‌آشنا و بزرگان سینما، نبض گیشه دردست فیلم‌های کمدی بود. رکوردهای فروش یکی پس از دیگری جابه‌جا می‌شد ومخاطبان بیشتری هرروزه برای تماشای این فیلم‌ها به سالن سینما می‌رفتند. اتفاقی کههمچنان ادامه دارد و مخاطبان مشتاقانه چشم‌انتظار هستند تا با آثار متنوع‌تر،باکیفیت‌تر و سبد اکران متنوع‌تری مواجه شوند و ذوق تماشای برخی فیلم‌ها در دلقشر خاکستری سینما مجدد روشن شود. بی‌شک یکی از اتفاقات شاخص سال گذشته دریافت جایزه اسکار توسط انیمیشن کوتاه«در سایه سرو» بود که توانست برای سومین بار این جایزه را برای ایران به ارمغانبیاورد.
مانند سال‌های گذشته در گزارش پیش رو به برخی از رویدادها و حاشیه‌های سال ۱۴۰۳در سینمای ایران اشاره کرده‌ایم. آنچه می‌خوانید مروری است مختصر بر متن و حاشیهیک سال گذشته سینمای ایران در قالب چهار روایت.
روایت اول؛ جایزه اسکار برای ایران و آرزویی که تحقق یافت
طبق روال هرساله، کشورها باید فیلم منتخب خودشان را به آکادمی اسکار معرفیمی‌کردند. در ایران هم گمانه‌زنی‌ها برای معرفی فیلم به جایزه اسکار نود و هفتم بالاگرفته بود. در نگاه اول شاید هیچ فیلمی از قدرت رقابت با فیلم‌های سینمای جهانبرخودار نبود ولی به هر صورت جایزه اسکار و رقابت با فیلم‌های کشورهای دیگر هرکسی که علاقه‌ای به سینما داشته باشد را وسوسه می‌کند که نیم‌نگاهی هم به اینجایزه داشته باشد.
در نهایت نرگس آبیار، شبنم مقدمی، فریدون جیرانی، علی دهکردی، مرتضیرزاق‌کریمی، مهدی سجاده‌چی، اکبر نبوی، بهروز شعیبی و مجید زین‌العابدین کهاعضای ۹ نفره هیئت انتخاب نماینده سینمای ایران برای حضور در نود و هفتمین دورهآکادمی اسکار را تشکیل دادند، در آخرین روز از شهریور ماه اعلام کردند که فیلم مستند«ایساتیس» به کارگردانی علیرضا دهقان، فیلم سینمایی «شهر خاموش» بهکارگردانی احمد بهرامی و فیلم «در آغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه پاشا سهنامزد نهایی این هیئت بودند که پس از ۱۰ روز بررسی و بازبینی، فیلم سینمایی «درآغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه‌پاشا را به عنوان نماینده ایران به اسکار ۲۰۲۵معرفی می‌کنند. انتخابی که انتقادات کمی به همراه نداشت.
برخی معتقد بودند که شاید فیلم «شهر خاموش» که حضور و جوایز بین‌المللیبیشتری داشته است، می‌توانست گزینه بهتری باشد و خود احمد بهرامی در مصاحبهبا خبرنگار مهر مطرح کرد: یکی از ملاک‌های معرفی یک فیلم به اسکار این است کهفیلم در جشنواره‌های معتبر جهانی نمایش داشته باشد و «شهر خاموش» نیز درجشنواره تالین جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد که جشنواره معتبری است وهمچنین سه ماه در اروپا نمایش داشت و بیش از ۱۰ کشور اروپایی دیگر این فیلم راخریداری کرده اند و می‌خواهند نمایش دهند.
صحبت‌های دیگری نیز مبنی بر این مطرح بود که عده‌ای از اعضای هیئت انتخابازجمله فریدون جیرانی فیلم «رکسانا» را گزینه مناسبی برای معرفی به اسکارمی‌دانستند. شبنم مقدمی به عنوان سخنگوی هیئت انتخاب در این باره توضیح داد: هیئت انتخاب نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۵ تمامی آثار حائز شرایط حضور در این رقابترا مورد بررسی قرار داد. تعدادی از آثار مطرح شده ازجمله سه فیلم «رکسانا»،«صبحانه با زرافه‌ها» و «تابستان همان سال» با توجه به عدم اکران تجاری حداقلیدر زمان اعلامی اسکار، به منظور حفظ حقوق فیلمسازان آنها و حفظ شانس بررسی درسال آینده، لحاظ نشدند.
زمانی که فهرست اولیه اسکار در ۱۰ دسته اعلام شد، هرچند «در آغوش درخت» ازایران از راه‌یابی به رقابت بخش بهترین فیلم بین‌المللی بازماند اما در بخش انیمیشنکوتاه، «در سایه سرو» ساخته شیرین سوهانی و حسین ملایمی در میان نامزدهایاولیه حضور داشت، اتفاقی که برای اولین‌بار برای انیمیشن ایران رخ داد خبری که درنگاه اول چیزی مانند رؤیا بود اما وقتی جایزه اسکار در دستان شیرین سوهانی و حسینملایمی قرار گرفت، این تصویر همچون رویایی تحقق‌یافته در ذهن همه ما ثبت شد.
انیمیشن «در سایه سرو» پس از فیلم‌های سینمایی «جدایی نادر از سیمین» و«فروشنده» اصغر فرهادی سومین اسکار را برای تاریخ سینمای ایران به ارمغان آورد.
دریافت جایزه اسکار «در سایه سرو» هم اما بدون حاشیه نبود. حسین ملایمی وشیرین سوهانی پس از دریافت تندیس اسکار، این جایزه را یک اتفاق سوررئال دانستند،زیرا پروازشان سه ساعت پیش از آغاز مراسم در لس آنجلس نشسته بود و حتی تا روزقبل، ویزا نداشتند!
شیرین سوهانی با هیجان درحال سخنرانی بود که همسرش میکروفن را از او گرفت وسخنرانی را ادامه داد. این اتفاق واکنش منفی مخاطبان و به خصوص حامیان حقوقزنان را در پی داشت. تا جایی که سوهانی در حمایت از همسر خود در فضای مجازیگفت: هر دوی ما تحت استرس زیادی بودیم و همسرم تنها قصد داشت تا به من کمککند به همین دلیل میکروفن را از من گرفت.
سومین اسکار ایران جدای از ارزش‌های بسیاری که به همراه دارد، می‌تواند نشاندهنده اهمیت و لزوم توجه بیشتر به انیمیشن باشد. باتوجه به درخشش‌هایبین‌المللی انیمیشن ایران، این هنر–صنعت می‌تواند در بازارهای جهانی دستاوردهایبزرگی برای سینمای ما به ارمغان بیاورد.
روایت دوم؛ جشنواره فیلم فجر، همان همیشگی به علاوه چند تغییر جزئی
جشنواره فیلم فجر همواره یکی از مهم‌ترین رویدادهای سینمایی به شمار می‌رود کههرسال با حاشیه‌های زیادی همراه بوده است. پس از دبیری دوساله مجتبی امینی دردوره‌های چهل و یکم و دوم، در حکمی از سوی محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی وقت، محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی با حفظ سمت به عنواندبیر چهل و سومین جشنواره فیلم فجر منصوب شد. اتفاقی که با حرف‌ها وحدیث‌های بسیاری همراه شد. خزاعی در ابتدای خرداد اعلام کرد که آماده‌سازیفراخوان این رویداد در ۲ بخش ملی و بین الملل در دست انجام است و متن کاملفراخوان چهل و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر هفته آینده منتشر خواهد شد.
اما شرایط طوری پیش نرفت که خزاعی بار دیگر طعم دبیری جشنواره فیلم فجر رابچشد. با شهادت رئیس جمهور، تغییر و تحول در کشور و دولت به گونه‌ای دیگر رقمخورد و به فاصله کمتر از ۹۰ روز تا آغاز چهل و سومین جشنواره فیلم فجر، منوچهرشاهسواری به عنوان دبیر چهل و سومین جشنواره فیلم فجر منصوب شد.
سال گذشته مجدداً تفکیک بین بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر از بخش ملی دردستور کار قرار گرفت. این تفکیک یکی از اقدامات مهمی بود که انجام شد و با تفکیکبخش بین‌الملل از ملی، برگزاری مستقل آن به زمان مورد توافق با اتحادیه بین‌المللانجمن تهیه فیلم موکول شد. پیش از این، خزاعی دستور تجمیع بخش ملی وبین‌المللی جشنواره فیلم فجر را داده بود.
این تغییر رویه با واکنش‌های مثبتی همراه شد و با توجه به سابقه شاهسواری همهاذعان داشتند که فردی سکان مهم‌ترین جشنواره فیلم ایران را برعهده گرفته است کههمزیستی خوبی با سینما و اهالی این حوزه داشته و دارد. درنتیجه همه منتظر تجربهیک فجر متفاوت بودند. هرچند که باید این نکته مهم را مدنظر داشته باشیم دبیرجدید فجر زمان بسیار اندکی در اختیار داشت.
یکی از اتفاقات مهم امسال همچنین بازگشت سیمرغ مردمی بود. سیمرغ مردمی کههر ساله از اعتبار ویژه‌ای بین صاحبان آثار و مخاطبان برخوردار است، از شانزدهمیندوره جشنواره فیلم فجر به سبد جوایز اضافه شد و تا سی و نهمین دوره از جشنوارهفیلم فجر، ۲۹ فیلم موفق به کسب این سیمرغ شدند. این جایزه در چهلمین دورهرویداد به دلیل صیانت از آرای مردم حذف شد.
با انتخاب و آغاز به کار هیئت انتخاب همه منتظر نتیجه جلسات بودند تا شاید بتوانندفیلم‌هایی مانند «رکسانا»، «پیر پسر»، «قاتل و وحشی» و … را در جشنواره ببینند. اتفاقی که قطعاً می‌توانست خون تازه ای به رگ‌های فجر تزریق کند اما نشد آنچه بایدمی‌شد. اکتای براهنی کارگردان فیلم «پیر پسر» که برای حضور در این دوره ثبت نامکرده بود در فضای مجازی اعلام کرد که این فیلم علی‌رغم تأیید هیئت انتخاب بهجشنواره راه پیدا نکرده است. همچنین رعنا آزادی‌ور یکی از اعضای این هیئت با انتشارمطلبی در صفحه شخصی خود به تعریف و تمجید بسیاری از این فیلم پرداخت.
گبرلو دیگر عضو این هیئت هم در یادداشتی اعلام کرد: «در میانه راه اعلام کردند برخیفیلم‌ها که ظاهراً مورد پسند اکثریت اعضا هم بود مثل «پیر پسر»، «رکسانا» و «بیسروصدا» منع قانونی دارند و اشتباهاً برای دیدن در اختیار هیئت انتخاب قرار گرفته،خیلی دلمان سوخت چون یکی از این فیلم‌ها را که می‌توانست تحولی در سینمای ایرانایجاد کند اجبارا و با بی میلی از جدول انتخاب‌ها کنار گذاشتیم».
این حاشیه‌ها ادامه دار بود تا جایی که قرار شد بخش ویژه‌ای درنظر گرفته شود و درپایان هر روز یک فیلم در برج میلاد به نمایش دربیاید. فیلم‌هایی همچون «رگ‌هایآبی»، «آتش و گلستان»، «فرشته‌ها نمی‌میرند»، «غریزه»، «رکسانا»، «لاک پشت»،«پیر پسر» در این بخش به نمایش درآمدند که در این بین فیلم «پیر پسر» با استقبالزیاد منتقدان و اهالی رسانه همراه شد.
تا روز پایانی جشنواره هم همه منتظر اکران فیلم پرحاشیه «قاتل و وحشی» بودند امااین اتفاق رخ نداد. بخش ویژه جشنواره فیلم فجر حال و هوای خوبی ایجاد کرد ولی بهنوعی با نمایش ندادن فیلم نعمت الله ابتر ماند و به یک نکته منفی برای جشنواره بدلشد.
یکی دیگر از اولین حاشیه‌های این دوره از جشنواره پوستر آن بود. پوستری که توسطابراهیم حقیقی و با الهام از شخصیت مادر فیلم علی حاتمی طراحی شده بود و ازهمان ابتدا حاشیه‌های بسیار زیادی را به همراه داشت. این اعتراض‌ها تا جایی پیشرفت که تنها ۲ روز پس از رونمایی، مسعود نجفی مدیر روابط عمومی جشنواره فیلمفجر اعلام کرد که با تصمیم دبیر جشنواره، پوستر جشنواره چهل و سوم با انجاماصلاحات و پس از تائید استاد ابراهیم حقیقی منتشر خواهد شد.
در این پوستر تصویر زنده‌یاد رقیه چهره‌آزاد غیرواقعی و اگزجره نمایش داده شده وقرار بود که اصلاح شود اما اصلاح آن به قدری ناچیز بود که تغییری در شکل کلی پوسترایجاد نشد.
با بازدید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از جزیره بوموسی قرار بود که بخش تجلی ارادهملی جشنواره فیلم فجر در اواخر بهمن به میزبانی این جزیره برگزار شود. حتی منوچهرشاهسواری نیز برای بازدید نزدیک به جزیره بوموسی رفته بود ولی درنهایت بخشتجلی اراده ملی با برگزاری در پردیس سینمایی ملت به پایان رسید!
برای نخستین بار در ادوار جشنواره و طبق توافق دبیرخانه با صاحبان فیلم‌ها ولابراتوارهای سینمایی قرار شد که تمامی فیلم‌ها جهت دارا بودن استاندارد قابل قبولاز نظر کیفیت صدا و تصویر در سالن کیارستمی بنیاد سینمایی فارابی تست نهاییشوند. اتفاقی که شاید تا زمان داشتن یک خانه جشنواره باکیفیت و استاندارد خیلیمحلی از اعراب نداشته باشد. به گونه‌ای که مانند سال‌های گذشته اغلب صاحبان آثاراز کیفیت پخش و نمایش فیلم خود در برج میلاد ناراضی بودند و به طور کلی بخشی ازصداها و دیالوگ فیلم‌ها شنیده نمی‌شد.
یکی از اتفاقات بسیار مهم و در عین حال عجیب این دوره کناره‌گیری بهرام رادان ازجمع هفت نفره داوری آثار بود. بهرام رادان به دلیل طولانی شدن مدت زمان بازگشتاز سفر با ارسال نامه‌ای از جمع اعضای هیئت داوران جشنواره فیلم فجر چهل و سومخارج شد و با تصمیم منوچهر شاهسواری دبیر جشنواره و موافقت سایر اعضایهیئت داوران، عضو جدیدی جایگزین رادان در هیئت داوران نشد و در اتفاقی نادرتعداد اعضای داوران به عدد زوج تبدیل شد.
با تمام فراز و فرودهایی که وجود داشت، چهل و سومین جشنواره فیلم فجر بهاختتامیه خود رسید. جایی که با اعلام برندگان بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر و رسانهنسبت به انتخاب‌های داوران متعجب و معترض بودند و حتی شهاب حسینی هم پساز آن در صفحه شخصی خود یادداشتی منتشر کرد و برخی هم اهدای جوایز را بهنوعی تقسیم جوایز عنوان کردند.
این روزها باید منتظر بمانیم و ببینیم که سرنوشت بخش بین الملل جشنواره فیلم فجرچه خواهد شد!
روایت سوم؛ فروش گیشه همچنان بر مدار کمدی
از زمانی که ویروس کرونا گریبان جهان را گرفت سینماها نیز به فراخور تعطیلیگسترده کشور رو به تعطیلی می‌رفتند. سینمای ایران در چنین شرایطی برای جذبمخاطب و فروش بیشتر سراغ فیلم‌های کمدی عامه پسند رفت. در سال گذشته فیلم«خجالت نکش ۲» ۸۶ میلیارد، «پول و پارتی» ۹۱ میلیارد، «مست عشق» ۱۲۰ میلیارد،«صبحانه با زرافه ها» ۱۲۱ میلیارد، «تمساح خونی» ۱۶۸ میلیارد، «زودپز» ۲۲۹ میلیارد،«تگزاس ۳» ۲۴۹ میلیارد و «هفتاد سی» ۳۳۷ میلیارد تومان، فروش داشتند. در اینلیست پرفروش‌ها تنها فیلم «مست عشق» حسن فتحی جزو کمدی‌ها نیست.
کمدی‌های امسال نیز مانند گذشته چند ویژگی مشخص داشتند؛ داستان‌هاییسطحی، شوخی‌های تکراری که گاهی با استفاده از شوخی‌های جنسی سعی درخنداندن مخاطب داشتند، حضور یکسری بازیگران مشخص و تکراری مانند پژمانجمشیدی که پایه ثابت فیلم‌های گیشه‌پسند شده است.
مسعود اطیابی امسال با فیلم‌های «تگزاس ۳» و «دایناسور» جزو پرفروش‌ترینکارگردانان بوده است.
سید ابراهیم عامریان نیز که در این سال‌ها به پول‌سازترین تهیه‌کننده سینمای ایرانتبدیل شده است امسال فیلم «تگزاس ۳» و «هفتاد سی» را در کارنامه داشت و بهنظر می‌رسد این تهیه‌کننده راه و رسم فروش گیشه را به خوبی یاد گرفته است.
فیلم‌های کمدی در همه جای دنیا تقریباً گیشه تضمین‌شده‌ای دارند اما در سینمایسال‌های اخیر کمدی عملاً تمام گونه‌های دیگر سینما را در خود بلعیده است و ماچیزی به نام سینمای هنری، سینمای فرهنگی، سینمای پیشرو، سینمای تجربی،سینمای اعتراضی، سینمای اجتماعی و … نداریم.
روایت چهارم؛ هیچ فیلمی از قاچاق در امان نیست!
انتشار نسخه لو رفته و غیرقانونی آثار سینمایی روی پرده سینما یا آثاری که به اکرانعمومی نرسیده‌اند سابقه‌ای بلند بالا دارد. اما در این سال‌ها با گسترش پلتفرم‌ها وفضای مجازی در ایران به محض اینکه یک فیلم به اکران آنلاین در پلتفرم‌ها می‌رسد،نسخه قاچاق و باکیفیت آن در فضای مجازی نیز منتشر می‌شود. این روند در سال‌هایاخیر به یک روال عادی تبدیل شده و حتی صاحبان سریال‌های شبکه خانگی وتهیه‌کننده‌های فیلم‌های اکران آنلاین هم می‌دانند که محصول کارشان همزمانباکیفیت‌های مختلف در کانال‌های مجازی عرضه می‌شود و کمتر صدای اعتراضشانهم بلند می‌شود.
این اتفاق منجر به این می‌شود که عوامل فیلم‌ها چشم امیدی به فروش بلیت در اکرانآنلاین نداشته باشند و به نوعی فروش فیلم در اکران آنلاین تمام می‌شود.
یک نکته قابل توجه سال گذشته این بود که قاچاق فیلم‌ها نسبت به سال پیش کمترشد. در روزهای پایانی سال گذشته فیلم «کاناپه» کیانوش عیاری و فیلم «خمیازهبزرگ» به کارگردانی علی‌یار راستی به صورت قاچاق در فضای مجازی منتشر شد. کیانوش عیاری در فیلم «کاناپه» در اقدامی نامتعارف در مختصات سینمای ایران، بااستفاده از کلاه گیس از حضور بازیگران خانم بدون حجاب در فیلم استفاده کردهاست. اتفاقی که منجر به توقیف اکران عمومی فیلم شد. فیلم‌های سینمایی به صورت آنلاین به جشنواره‌های جهانی ارسال می‌شوند و مسلماًتأخیر در اکران عمومی آثار، آنها را در معرض قاچاق قرار می‌دهد. مانند فیلم «کاناپه» عیاری که سال ۹۵ تولید شد و پس از حدود ۸ سال بلاتکلیفی سر از فضای مجازیدرآورد. در این شرایط پیش‌بینی می‌شود که انتشار نسخه قاچاق فیلم در انتظار آثاری مانند«پیرپسر» و «قاتل و وحشی» هم باشد چنانچه پیش‌تر فیلم‌هایی مانند «برادرانلیلا»، «تفریق» و «شب، داخلی، دیوار» به صورت غیرقانونی منتشر شدند و مخاطباناز تماشای این آثار روی پرده سینما بازماندند.
شاید جلوگیری از لو رفتن نسخه باکیفیت فیلم‌هایی که به صورت آنلاین درجشنواره‌های جهانی شرکت می‌کنند در شرایط حاضر سخت باشد اما انتظار می‌رود با صیانت از این آثار و اکران عمومی به موقع فیلم‌هایی که در جریان رسمی سینمای ایرانتولید شده‌اند تا حدودی بتوان از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرد.
بدون دیدگاه