در باور عموم مردم، سیمرغ به عنوان نماد و نشانه سینمای ایران شناخته می‌شود. پرنده‌ای که نام آن با مهمترین رویداد فرهنگی و هنری ایران گره خورده و دریافتتندیس سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر به آرزوی هنرمندان بسیاری تبدیل شدهاست؛ اما سیمرغ چطور به مهمترین نماد سینمای کشور تبدیل شد؟
به گزارش ایرنا، در هفتمین جشنواره فیلم فجر بود که ناگهان سینمای ایران با تولدیجدید برای مهمترین نشان خود مواجه شد.
لوح زرین که تا دوره ششم به برگزیدگان جشنواره اهداء می‌شد ناگهان جای خود را به«سیمرغ» داد تا این نام نشانی برای مهترین افتخار سینمایی کشور باشد. اما مسیریکه سمیرغ از سال ۶۷ تا امروز طی کرده موضوع این گزارش است.
«سیمرغ» پرنده اسطوره‌ای و افسانه‌ای ایران زمین و یکی از نمادهای مهم ادبیاتفارسی است که در داستان‌ها و روایت‌های مشهوری همچون «منطق‌الطیر» عطارنیشابوری و شاهنامه فردوسی حضور و نمودی پررنگ دارد. همچنین در اوستا،سنگ‌نوشته‌ها، متون و تصاویر باقی مانده از دوران ساسانی نیز نشانه‌هایی پررنگ ازاین پرنده به چشم می‌خورد.
در شاهنامه فردوسی، این پرنده نماد و مفهوم خرد است که پاسخ تمام پرسش‌ها رانزد خود دارد. حضور او در این حماسه ماندگار با تولد «زال» آغاز می‌شود، جایی کهپدرش یعنی «سام»، به دلیل موهای سپید و ظاهر غیرعادی، او را تنها و بی‌پناه درصحرایی رها کرده و پرنده «سیمرغ» به سبب مهر خداوندی، او را به آشیانه خود بردهو پرورش می‌دهد.
دیگر حضور مهم سیمرغ در شاهنامه، مربوط به صحنه نبرد میان «رستم» و«اسفندیار» رویین تن است. رستم ناتوان از مغلوب کردن اسفندیار، از سیمرغ طلبکمک و راهنمایی می‌کند و عاقبت با روشی که از او می‌آموزد، موفق می‌شود اسفندیاررا از پای درآورد.
در روایت تمثیلی و جهانی عطار نیشابوری یعنی «منطق‌الطیر» نیز با سفر گروهی ازمرغان به سرپرستی هدهد مواجه هستیم که در تلاش برای رسیدن به آستان سیمرغهستند. در این داستان هر مرغ، نماد دسته خاصی از انسان‌ها تصویر می‌شود کهسختی‌های راه به تدریج هر یک را از رسیدن به تمنای اولیه منصرف می‌کند و در نهایتتنها سی مرغ به کوه قاف رسیده و درمی‌یابند که سیمرغ خود آن‌ها هستند.
اما در زمانه حاضر و در باور عموم مردم، سیمرغ به عنوان نماد و نشانه سینمای ایرانشناخته می‌شود. پرنده‌ای که نام آن با مهمترین رویداد فرهنگی و هنری ایران گرهخورده و دریافت تندیس سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر به آرزوی هنرمندانبسیاری تبدیل شده است.
سیمرغ چطور به مهمترین نماد سینمای کشور تبدیل شد؟
شاید جالب باشد بدانید که در شش دوره نخست جشنواره فیلم فجر خبری از سیمرغبلورین نبود و به جای آن برگزیدگان صاحب «تندیس زرین» می‌شدند. در آن سال‌هابنیاد سینمایی فارابی متولی برگزاری جشنواره فیلم فجر بود و مدیران سینمایی به فکرنمادی اصیل و البته متفاوت برای جشنواره فجر بودند. ابراهیم حقیقی که از طراحانبرجسته حوزه گرافیک محسوب می‌شود، به عنوان طراح این جایزه معرفی شد.
حقیقی با مطالعه آثار و نشانه‌های باستانی، در نهایت سیمرغ افسانه‌ای را انتخاب کرد. او رد این پرنده را در مواردی همچون کاشی‌کاری، نگارگری، قالی، تذهیب و هنر منبتایرانی مشاهده کرد و پیش از رسیدن به طرح نهایی، اتودها و پیش‌طرح‌های مختلفی رابررسی کرد. به عقیده حقیقی، سیمرغ بلورین مشهورترین نشانی است که او تا کنونطراحی کرده است.
برخلاف بسیاری از جوایز مطرح سینمایی در دنیا، که شکل اصلی در قالب حجمبازنمایی می‌شود، طرح سیمرغ به صورت دو بعدی و بر بدنه بلورین نقش بست. حقیقی درباره علت این موضوع می‌گوید: «سیمرغ» یک مرغ یا حجم نیست، بلکه یکمفهوم در ادبیات و عرفان و نشانه تعالی و نور است و به همین دلیل هیچ‌چیز به جزبلور نمی‌توانست نشانگر آن باشد.
حقیقی در گفت‌وگوی دیگر خود اشاره می‌کند: در طراحی سیمرغ جشنواره فیلم فجرتلاش کردم تا این نشانه خارج از ساختار روال هندسی و همیشگی رایج باشد. بیشتریننشانه‌های ما به دلیل تربیت بصری و آموزش دانشکده‌ها، دارای ساختارهای هندسیهستند و من به همین دلیل و به عمد از این شیوه فاصله گرفتم تا طرح، تداعی‌گرنگارگری ما باشد.
انتخابی هوشمندانه که علاوه بر تفاوت در طرح و ساختار این جایزه نسبت بهتندیس‌های سایر جشنواره‌ها، بازتاب دهنده و نمودی از فرهنگ، اندیشه و فلسفهباستانی ایران است.
در جشنواره هفتم که در آن برای اولین باز از سیمرغ بلورین رونمایی شد، این جایزهتصویری متفاوت نسبت به امروز داشت. پایه این تندیس بلورین از سنگ سیاه ساختهشده و احتمالا به عنوان نمادی از کوه قاف و آشیانه او بوده است. در شمایل تندیس،این پرنده افسانه‌ای در حال پرواز از آشیانه خود تصویر شده بود. مسعود جعفری جوزانی، محسن مخملباف، فاطمه معتمدآریا، محمود جعفری، رویا نونهالی و عزت الله انتظامی از جمله افرادی بودند که اولین سیمرغ بلورین تاریخ جشنواره را به خوداختصاص دادند.
وجود سنگ به عنوان پایه تندیس، باعث سنگینی بیش از اندازه آن شده بود، به طوریکه در مراسم اختتامیه جشنواره هفتم، حمل آن برای یکی از برندگان پیشکسوت دشواربه نظر می‌رسید. به همین دلیل، در جشنواره هشتم حقیقی تغییراتی را در ساختارتندیس اعمال کرد و جنس پایه آن را از سنگ به برنز توخالی طلایی رنگ تغییر داد، درحالی طراحی بخش اصلی آن به صورت بلورین و با طرحی دوبعدی از سیمرغ به شکلاولیه خود باقی ماند.
در دوره نهم نیز شکل ساختاری سیمرغ بلورین بدون تغییر باقی ماند اما در جشنوارهدهم تندیس باز هم سبک‌تر شد و رنگ پایه آن از طلایی به سیاه تغییر کرد. شکل و شیوهبرخورد با شمایل سیمرغ بلورین در طی سال‌های مختلف، بیش از هر چیز سلیقه‌ای بهنظر می‌رسد؛ چراکه اصلاحات جزئی اتفاق خاصی را در کیفیت بصری آن ایجاد نکردهاست.
برای مدت‌ها شکل کلی تندیس سیمرغ ثابت باقی ماند اما در دوره‌هایی جزئیاتی از آنتغییر می‌کرد. برای مثال شکل هندسی بدنه بلورین آن از خطوط زاویه‌دار به منحنیتغییر می‌کرد و پس از چند دوره مجددا به حالت سابق باز می‌گشت. و یا رنگ پایه آن دردوره‌های مختلف میان طلایی و سیاه در نوسان بوده است.
در دوره چهاردهم اما تفاوت دیگری نیز در شکل این تندیس حاصل شد و فرم دوبعدیسیمرغ بلورین در هماهنگی با رنگ پایه، به وسیله خطوط طلایی رنگ بازنمایی شد.
دیگر تفاوت مهم در ظاهر این جایزه، مصادف با دوره بیست و پنجم این رویداد درسال ۱۳۸۵ بود.
در جشنواره بیست‌و پنجم، فیلم «فرش ایرانی» به تهیه کنندگی رضا میرکریمی دربخش خارج از مسابقه به نمایش درآمد. اثری که فیلمسازان معتبری همچون عباس کیارستمی، مجید مجیدی، کمال تبریزی، نورالدین زرین کلک، بهمن فرمان آرا، داریوش مهرجویی، بهروز افخمی، مجتبی راعی، سیف‌الله داد، رضا میرکریمی، بهرام بیضایی، محمدرضا هنرمند، جعفر پناهی و رخشان بنی اعتماددر تولید آن نقش داشتند.
در این دوره از جشنواره، فیلم «فرش ایرانی» موفق شد جایزه بهترین فیلم از نگاه ملیرا به دست بیاورد. نکته جالب اینکه در این دوره جشنواره و برای نخستین بار شاهداهدای تندیس سیمرغ به صورت حجمی هستیم. این جایزه به وزن ۵۵۰ گرم و از جنسطلا ساخته شد و به رضا میرکریمی، تهیه کننده فیلم «فرش ایرانی» اهدا شد. اماجایزه سایر بخش‌ها همچنان تندیس بلورین بود.
روند اهدای سیمرغ بهترین فیلم از نگاه ملی به صورت حجمی طلایی رنگ برای چندیندوره ادامه داشت اما تفاوت مهم در شکل و شمایل سیمرغ بلورین در دوره سی و یکمرخ داد و این بار ابراهیم حقیقی طرحی متفاوت و حجمی را برای سیمرغ درنظر گرفت. اتفاقی که واکنش‌های منفی بسیاری را برانگیخت؛ چراکه تندیس نهایی، شبیه دیگرپرنده‌های رایج طراحی شده بود و دیگر نمودی از آن اسطوره افسانه‌ای را با خودنداشت.
همین مسئله موجب شد تا از سال بعد، این تندیس به شکل سابق خود بازگردد و بهبرگزیدگان سیمرغ بلورین اهدا شود.
شمایل این جایزه مهم در سینمای ایران از سی و سومین جشنواره فیلم فجر شکلیتثبیت شده پیدا کرد و پایه و تنه اصلی هر دو از جنس بلور و شکیل‌تر از همیشه ساختهشد.
نکته جالب دیگر اینکه تندیس سیمرغ بلورین تا دوره سی و هشتم در کشور جمهوریچک ساخته می‌شد، اما در سال ۱۳۹۸ فراخوانی اعلام شد که طی آن یک شرکت ایرانیتوانست مطابق با استانداردهای درنظر گرفته شده، این تندیس را تولید کند و از آنزمان تاکنون این جایزه در کشور ساخته می‌شود.
بدون دیدگاه