ادبا و بزرگان عرصه ادبیات فارسی، دیک دیویس را یکی از بزرگترین مترجمان زنده شعرکلاسیک فارسی به انگلیسی می‌دانند. کتاب «در آفاق شعر کهن» شامل یازده مقاله ازآثار و دیدگاه‌های دیویس درباره ترجمه و نیز هشت مقاله درباره فردوسی، فخریگرگانی، خیام، حافظ، عبید زاکانی، و جهان ملک خاتون می‌شود که به تازگی منتشرشده است.
به گزارش ایسنا، مصطفی حسینی، مترجم و پژوهشگر نامدار در حوزه زبان و ادبیات فارسی و انگلیسیکشورمان، تاکنون با ترجمه‌های خود از زبان انگلیسی به فارسی، آثار ارزشمندی را بهقلمرو ادبیات عرضه و پژوهشگران را با دیدگاه‌های گوناگونی در این زمینه آشنا کردهاست. این مترجم به تازگی جدیدترین ترجمه خود را از دیک دیویس، ایران شناس،نویسنده و مترجم معروف آمریکایی، با عنوان «در آفاق شعر کهن: از فردوسی تاحافظ» در اختیار فارسی زبان قرار داده است.
در گفت‌وگوی ایسنا با مصطفی حسینی، او به بیان نکات ارزشمندی درباره فعالیت‌هایدیک دیویس (Dick Davis) در حوزه ادبیات کلاسیک فارسی، تلاش‌های خود در حوزهترجمه و نیز جنبه‌های مختلف کتاب «در آفاق شعر کهن: از فردوسی تا حافظ» پرداخت. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی ایسنا با مصطفی حسینی، مترجم،پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان است.
مصطفی حسینی، مترجم و پژوهشگر
در حوزه زبان و ادبیات فارسی و انگلیسی
همان‌طور که می‌دانید قصد داریم در خصوص سومین یا تازه‌ترین اثر ترجمه‌ای شما ازدیک دیویس (Dick Davis) به نام «در آفاق شعر کهن» صحبت کنیم. لطفاً قبل از آن،درباره «خنیاگری در باغ» اولین اثر ترجمه‌ای خود از این نویسنده و پژوهشگر توضیحیبدهید.
پیش از کتاب «در آفاق شعر کهن»، مجموعه مقالات مستقلی از دیک دیویس با عنوان«خنیاگری در باغ: جستارهایی درباره ترجمه ادبیات کلاسیک پارسی به انگلیسی» ترجمه کرده بودم که در سال ۱۳۹۸ به اهتمام نشر آگه منتشر شد. در آنجا مقدمه‌اینوشتم و در باب ترجمه‌های دیویس صحبت کردم. «خنیاگری در باغ» در واقع شاملیک مقدمه، هفت مقاله و سه مصاحبه (درباره پست و بلند ترجمه آثار کلاسیک فارسیبه انگلیسی) بود که دیویس آنها را در یک بازه زمانی نسبتاً بلند و به‌طور پراکنده درمجلات مختلف منتشر کرده بود. به علاوه، برخی از آن مقالات فصلی از یک کتاب(مانند مقاله شماره یک و سه) بود.
کتاب دیگری هم دارید موسوم به «مرواریدهای پارسی در صدف‌های انگلیسی» کهاین اثر مجموعه مقالاتی از دیک دیویس است؟
هم بله و هم خیر. این کتاب در سال ۱۳۹۹ به کوشش انتشارات اطلاعات منتشر شد. «مرواریدهای پارسی در صدف‌های انگلیسی» (که شامل هفده مقاله است) دربارهسیر ترجمه شاهکارهای شاعران کلاسیک فارسی (مانند خیام، فردوسی، عطار، مولوی،سعدی، و حافظ) به انگلیسی است. دانشنامه تخصصی معروفی به زبان انگلیسیوجود دارد به نام «Encyclopedia of Literary Translation into English» که تقریباًترجمه اش به فارسی می‌شود «دانشنامه ترجمه ادبی به انگلیسی». دیویس برای ایندانشنامه چهار مدخل دربارۀ شاعران فارسی زبان نوشته است که ترجمۀ آن چهارمدخل در کتاب «مرواریدهای پارسی در صدف‌های انگلیسی» آمده است. از این چهارمقاله، سه مورد آن دربارۀ فردوسی، خیام و سعدی و یک مورد آن نیز دربارۀ «سیری درتاریخچه ترجمه متون ادبی به فارسی» به انگلیسی است.
«در آفاق شعر کهن» سومین مجموعه‌ای است که شما از دیویس ترجمه کرده‌اید وبه‌تازگی منتشر شده است. این کتاب از سوی کدام نشر به بازار فرهنگی و محیطدانشگاهی ما آمده است؟
«در آفاق شعر کهن: از فردوسی تا حافظ» در دمدمه‌های سال نو به همت انتشاراتمروارید روانه بازار نشر شد. چنانکه آمد تسامحاً می‌توان گفت سومین اثری است که ازاین مترجم و محقق برجسته انگلیسی ترجمه کرده‌ام. به علاوه در کنار سه کتاب«خنیاگری در باغ»، «مرواریدهای پارسی در صدف‌های انگلیسی» و همین «در آفاقشعر کهن»، مقالات دیگری از او ترجمه کرده‌ام که پاره‌ای از آنها در مجلاتی مانند بخارامنتشر شده است.
لطفاً بفرمایید چرا در تازه‌ترین اثرتان، یعنی «در آفاق شعر کهن»، باز هم به سراغ دیکدیویس رفتید.
قبل از پاسخ به این پرسش اجازه بدهید اندکی با زندگی و آثار دیک دیویس آشنا بشویم. دیک دیویس در سال ۱۹۴۵ در بندر ساحلی پورتموث در انگلستان متولد شد و از بختبلند ما ایرانیان هنوز هم در قید حیات است و همچنان سرگرم ترجمه اشعار کلاسیکفارسی. دیویس کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه کمبریج در رشتهادبیات انگلیسی اخذ کرده. همچنین، در در دنیای انگلیسی زبان شاعر معروفی است وتا امروز هشت، نه دفتر شعر ازو منتشر شده است. در کتاب «در آفاق شعر کهن» مقاله مفصلی به نام «سرود باربد: دیویس به گفته دیویس» وجود دارد که در آندیویس نحوه آشناییاش با ادبیات فارسی و آثاری را که از فارسی ترجمه کرده را به طرزجذاب و دلنشینی روایت کرده است، برای جزئیات بیشتر علاقه‌مندان می‌توانند به اینمقاله مفصل و مفید مراجعه کنند.
تصویری از دیک دیویس، ایران شناس و مترجم آمریکایی در حوزه آثار کلاسیک فارسی
ارتباط او با ایران و آثار فارسی چگونه شکل گرفته است و به ما بگویید ترجمۀپژوهش‌های این محقق انگلیسی به فارسی چه اهمیتی دارد؟
دیویس می‌گوید دوست باستان‌شناسی داشتم که در ایران مشغول حفاری بود. اونامه‌هایی برای من می‌فرستاد و در آنها از زیبایی ایران، از جمله طبیعت‌اش، تعریفمی‌کرد. او سبب شد تا هفت سال پیش از انقلاب ۵۷ به این کشور و به دیدار دوستمبیایم. تصمیم گرفتم در ایران معلم زبان انگلیسی بشوم. بنابر این، حدود هشت سال،یعنی تا سال ۱۳۵۷ شمسی در ایران به سر می‌بردم. دیویس در همین سال‌ها و با زنیایرانی، که پرستار بود، آشنا شد و با او ازدواج کرد. سپس به کشورش بازگشت و دردانشگاه منچستر دکترای ادبیات کلاسیک فارسی گرفت.
در دوران دکتری درباره کدام اثر ادبی فارسی کار کرده بود که به اخذ دکترای ادبیاتکلاسیک فارسی موفق شد؟
رساله دکترای او درباره «شاهنامه» فردوسی است. خود او درباره آن چنین توضیحمی‌دهد که زمان اقامتم در ایران در دانشکده هنر تدریس می‌کردم. پس از آن کهتصمیم به بازگشت گرفتم، دانشجویان این دانشکده، «شاهنامه» فردوسی چاپمسکو را به من هدیه دادند. خواندن این کتاب را در انگلستان شروع کردم و به نظرمجالب و شایسته توجه آمد. هرچند یک سال طول کشید تا فقط جلد اول آن را بخوانم وتدریجاً سرعتم در خواندن این اثر بیشتر شد. پس از مطالعه این کتاب دیویس بر آن شدکه رساله دکترایش را درباره شاهنامه بنویسد. موضوع رساله‌اش «تضاد پسران وپدران در شاهنامه» بود. بعدها دیویس پایان‌نامه دکترای خود را با تغییراتی منتشرکرد، خوشبختانه این کتاب به اهتمام سهراب طاوسی با عنوان «حماسه و نافرمانی» به زبان فارسی ترجمه شده است. دیویس پس از پشت سرگذاشتن مقطع دکترای خودبه آمریکا مهاجرت کرد و مقیم ایالت اوهایو و در آنجا مشغول تدریش، تحقیق و ترجمهادبیات کلاسیک فارسی شد. اکنون چند سالی می‌شود که دیویس از دانشگاه اوهایوبازنشسته شده است. در دوران تدریس و تحقیق خود، به‌طور دقیق‌تر از سال ۱۹۸۴ به‌بعد، آثار متعددی را از ادبیات فارسی به انگلیسی ترجمه کرده که به جز یک مورد آنها،دایی جان ناپلئون ایرج پزشکزاد، همگی درباره شعر کلاسیک فارسی است.
در واقع، می‌توان گفت تخصص اصلی این پژوهشگر و شخصیت دانشگاهی در ادبیاتکلاسیک فارسی است. از این آثار کلاسیک فارسی که می‌فرمایید دیویس ترجمه کردهاست، امکان دارد نمونه‌هایی را نام ببرید؟
بله. این آثار را در همین کتاب جدیدم، «در آفاق شعر کهن»، آورده‌ام. نخستین آنها«منطق الطیر» عطار نیشابوری است که در سال ۱۹۸۴ م. منتشر شده. او این اثر عطاررا، به کمک همسرش، در قالب شعر عروضی ترجمه و منتشر کرده است. دومین ترجمهاو از متون کلاسیک فارسی به بخشی از «شاهنامه فردوسی»، یعنی داستان «سیاوشو سودابه» اختصاص دارد که در سال ۱۹۹۲ منتشر شد. دیویس این اثر را نه به شعرعروضی بل در قالب شعر سپید ترجمه کرده است. سومین کار مهمی که دیویس ازفارسی به انگلیسی ترجمه کرد، مجموعه‌ای از اشعار کوتاه فارسی مثل رباعی، دوبیتی ومفردات است که در انگلیسی به آن Epigram (= کوته سروده) می‌گویند. عنوان اینمجموعه «اسباب عاریتی: اشعار کوتاه کلاسیک فارسی» است که در سال ۱۹۹۶ م. دراختیار انگلیسی زبانان قرار گرفت. چند سال بعد دیویس تمام «شاهنامه» را، به شیوهنقالان، به آمیزهای از نثر و نظم ترجمه کرد. این ترجمه در سال ۲۰۰۶ به زیور طبع آراستهشد. ترجمه او از فردوسی ویژگی‌های خاصی دارد که وی راجع به آن مقاله مستقلینوشته است که برگردان آن را در کتاب «خنیاگری در باغ» آورده‌ام. «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی را به شعر عروضی در سال ۲۰۰۷ ترجمه و منتشر کرد. «صورعشق، حافظ و شاعران شیراز» کار بعدی اوست که در سال ۲۰۱۲ در اختیار علاقه‌مندانبه ایران و زبان فارسی در دنیای غرب قرار گرفت. در این اثر به زندگی سه شاعر هم‌عصرنظر دارد که عبارت‌اند از حافظ، عبید زاکانی و شاهدخت شاعری که کمتر نام او راشنیدهایم، یعنی جهان‌ملک خاتون. در سال ۲۰۱۹ دیویس کتاب «آیینۀ قلبم: هزار سالشعر زنان ایرانی» را ترجمه و منتشر کرد. در این کتاب ترجمۀ نمونه اشعاری ازقدیم‌ترین تا متأخرترین شاعران زن ایرانی وجود دارد. دیویس در سال ۲۰۲۱ «لیلی ومجنون» و در اواخر سال ۲۰۲۳ «خسرو و شیرین» را ترجمه و منتشر کرد.
بنابراین، با نظر به آثاری که شما برشمردید، دیک دیویس در آشنایی انگلیسی‌زبانان دنیابا ادبیات فارسی، آن هم شاخص‌ترین آثار کلاسیک ما نقشی اساسی ایفا کرده است. ومی‌توان گفت بی‌دلیل نیست که شما به‌منظور آشنایی فارسی‌زبانان با تحقیقات دیویستلاش می‌کنید.
دیویس یکی از بزرگترین، اگر نگوییم بزرگترین، مترجمان زنده شعر کلاسیک فارسی بهانگلیسی است و این قولی است که جملگی برآنند و استادان بزرگی مانند احسانیارشاطر، حشمت موید، محمود امیدسالار و … ترجمه‌های درخشان او را ستوده‌اند. دیویس عمرش را بر سر این کار گذاشته و در این راه از جوانی به پیری رسیده است. بهعلاوه، محمود امیدسالار، شاهنامه‌پژوه نامدار ایرانی ساکن آمریکا، «حماسه ونافرمانی» او را بهترین اثری میداند که به زبان انگلیسی راجع به فردوسی و هنر شاعریاو نوشته شده است. در اهمیت ترجمه‌های دیویس همین بس که ناشر معروف ومعتبری مانند پنگوئن (Penguin) آثارش را چاپ کرده است.
لطفاً به‌طور دقیق‌تر و با جزئیات بیشتر از کتاب تازه خود «در آفاق شعر کهن» بگویید وتشریح کنید که در این مجموعه چه تعداد و چه مباحثی از دیک دیویس به جهانفارسی‌زبان تقدیم شده است؟
کتاب «در آفاق سعر کهن» افزون بر مقدمه مترجم مشتمل بر یازده مقاله است. سهمقاله در باب معرفی آثار و دیدگاه‌های دیویس درباره ترجمه و هشت مقاله دربارهفردوسی، فخری گرگانی، خیام، حافظ، عبید زاکانی، و جهان ملک خاتون است. نخینامرئی این مجموعه مقالات را به هم متصل می‌کند و آن ادبیات کلاسیک فارسی است. این آثار دیویس، پیش‌تر در قالب مقالات مستقل، فصلی از یک کتاب یا مداخل‌دانشنامه‌ای منتشر شده‌اند.
مخاطبان اصلی این اثر چه کسانی هستند؟ کتاب «در آفاق شعر کهن» صرفاً اثریتخصصی و دانشگاهی برای مخاطبان پژوهشگر است یا خوانندگان عام هم می‌توانند ازآن بهره ببرند؟
مخاطبان این اثر هم متخصصان هستند و هم متفننان. پاره‌ای از مقالات برایمتخصصان است مانند مقالات دانشنامه‌ای و مقالاتی که فصلی از یک کتاب هستند. خوانندگان عام نیز می‌توانند از مقدمه‌هایی که دیویس بر ترجمه‌هایش نوشته بهره ولذت بیشتری ببرند. به‌طور کلی، مخاطبان اصلی کتاب حاضر علاقه‌مندان به ادبیاتکلاسیک فارسی، ادبیات تطبیقی و حتی دوستداران مطالعات ترجمه هستند، و هریکبه نوعی می‌توانند با کتاب ارتباط برقرار کنند.
و اگر صحبت یا نکته خاص دیگری مد نظر دارید، لطفا بفرمایید.
باید عرض کنم که ترجمه‌های بنده را می‌توان در دوسه حوزه مشخص تقسیم‌بندیکرد؛ یکی ادبیات تطبیقی و ادبیات جهانی و دیگری ادبیات فارسی در دنیایانگلیسی‌زبان است. نکته‌ای که بر آن پافشاری می‌کنم این است که ترجمه آثار دیویس یادیگر ایران‌شناسان به معنی تأیید آراء و نظرات آنان نیست. غرض این بوده که نشاندهیم آنان چه تصویری از آثار ما به انگلیسی‌زبان ارائه کرده‌اند. با بعضی نظرها همسوو با برخی نیز مخالفم. ترجمه آثار دیویس و دیگر ایران‌شناسان به ما کمک می‌کند تا اززاویه دید یک غیرایرانی، به تعبیری «از چشم غربی»، به آثارمان بنگریم. در همینمسیر، ممکن است با نکات و دیدگاهی راجع به خودمان مواجه شویم که برایمان تازگیداشته باشد و شاید از آن غافل بودیم. به علاوه، شاید بتوان از این آثار روش تحقیق رانیز فراگرفت.
بدون دیدگاه