نقد و بررسی دو اثر پر مخاطب در دومین روز از چهل و سومین فستیوال سینمای ملی ایران
«ترک عمیق» یک سایکودرام اجتماعی که مرهمی بر «آنتیک» (یک به اصطلاح کمدی دهه شصتی) است!
المیرا ندائی
«ترک عمیق»به کارگردانی و نویسندگی آرمان زرین‌کوب -تهیه‌کننده‌ی قدیمی و نام آشنای سینما و تلویزیون- و تهیه‌کنندگی محسن چگینی، اثری است که سعی دارد بر تفکر و تعمق مخاطب تلنگر بزند و او را وارد دنیای ذهنی پیچیده‌ای کند.
اگرچه این فیلم از نظر روایی و هنری پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، اما برای آن دسته که به دنبال یک تجربه‌ی هنری-روان‌شناختی متفاوت هستند، یک اثر ارزشمند و تفکربرانگیز محسوب می‌شود، اثری که در تلاش است تا دغدغه‌های اجتماعی و فردی جامعه معاصر را از منظری خاص و متفاوت به تصویر بکشد.
داستان فیلم به یک بحران روان‌شناختی و عاطفی در زندگی یک زوج میانسال می‌پردازد که هویت تعامل بین آنها به سبب اختلالات روانی مرد (با بازی درخشان رضا بابک) دچار چالشی لاینحل شده است و تنها راه خروج از این بحران پناه بردن به انزوای فردی، پشت درهایی است که به طور مداوم در حال قفل شدن هستند. گویا این قفل‌ها، تضمینی برای امنیت فردی و بازگشت به آرامش در انزوا هستند.
«ترک عمیق» از نظر مفهومی به شکلی دقیق و متراکم لایه‌های مختلف روان‌شناسی فردی و اجتماعی را مطرح می‌کند. استفاده از استعاره‌های تصویری و کلامی برای انتقال این مفاهیم به درستی و با وسواس انجام گرفته است.
فیلم‌های تک لوکیشن با تعداد بازیگر محدود، از پرچالش‌ترین آثار برای نگه داشتن مخاطب تا تیتراژ پایانی در سالن سینما هستند. آنچه عمدتاً جذابیت این گونه آثار را تضمین می‌کند، روایتی کم نقص است که با بازی‌های حساب شده به تصویر کشیده می‌شوند.
«ترک عمیق» سعی دارد مخاطب را به تدریج وارد دنیای ذهنی شخصیت‌ها کند و به او فرصت کافی دهد تا در مورد معماهایی که در پشت این فضای سرد و گیج کننده وجود دارد، حدس‌هایی بزند. این رویکرد مانند شمشیری دو لبه عمل می‌کند. مخاطب عام از کندی روند روایت و پیچیدگی افراطی برخی صحنه‌ها کلافه خواهد شد.
«ترک عمیق» با حضور دو بازیگر مطرح و توانمند (گلچهره سجادیه و رضا بابک) موفق عمل کرده است. نقش‌های اصلی در این فیلم نیازمند بازی‌های دقیق و حساب شده بودند تا حالت‌های درونی و بحران‌های شخصیت‌ها به طور باورپذیر به نمایش درآید.
بازیگران به خوبی توانسته‌اند فشارهای روحی شخصیت‌های خود را از طریق زبان بدن و بیان دقیق احساسات درونی به تماشاگر منتقل کنند. در این فیلم، نوع نگاه، حرکات بدن و حتی سکوت‌های طولانی شخصیت‌ها بیش از کلمات توانسته‌اند به درک مخاطب از موقعیت‌ها و احساسات کاراکترها کمک کنند.
آرمان زرین کوب در اولین تجربه کارگردانی خود، بیشتر به بررسی ابعاد درونی شخصیت‌ها پرداخته تا از کنش‌های بیرونی آنها برای پیشبرد داستان استفاده کند. این رویکرد، داستان را به سمت مفاهیم فلسفی و انتزاعی می‌برد که نه‌تنها برای مخاطبان خاص بلکه برای افرادی که به سینما به عنوان یک هنر اندیشمندانه نگاه می‌کنند، جذاب است.
انتخاب های بصری حرفهای محمد آلادپوش (مدیر فیلمبرداری) با قاب‌بندی‌های خلاقانه، نماهای نزدیک، و زوایای دوربین به مخاطب کمک می‌کنند تا وارد دنیای ذهنی شخصیت‌ها شود و با آنها ارتباط عاطفی بیشتری برقرار کند.
این تکنیک‌ها برای برخی از مخاطبان ممکن است کمی کسل‌کننده یا نفس‌گیر به نظر برسند، اما در خلق فضاهای پرتنش و دراماتیک بسیار موثر هستند.
موسیقی متن در «ترک عمیق» یکی از ارکان اساسی است. استفاده از موسیقی به عنوان یک ابزار بیانی در فیلم، علاوه بر اینکه بار احساسی فیلم را تقویت می‌کند، به شکل‌گیری تنش‌ها و لحظات دراماتیک نیز کمک شایانی کرده است. موسیقی اغلب با استفاده از سازهای کلاسیک و معاصر، بر احساسات درونی شخصیت‌ها و فضای روان‌شناختی فیلم تاثیرگذار است.
پیمان یزدانیان با انتخاب تم‌های ملایم و در عین حال رازآلود و هماهنگ با حال و هوای فیلم، به ایجاد تعلیق و انتقال تنش کمک قابل تحسینی کرده است.
صداگذاری نیز در فیلم به طرز هنرمندانه‌ای اجرا شده است. به‌ویژه در لحظاتی که شخصیت‌ها در حال تجربه‌ی بحران‌های درونی هستند، صدای محیط و موسیقی به خوبی با هم ترکیب می‌شوند تا به ایجاد فضایی پرتنش و دلهره‌آور کمک کنند.
یکی از نکات منفی که شاید درباره «ترک عمیق» مطرح باشد، رویکرد فلسفی و پیچیده این اثر است که ممکن است برخی تماشاگران عادی نتوانند به راحتی با فیلم ارتباط برقرار کنند.
ساختار غیرخطی و سکانس‌های طولانی که بیشتر به تجزیه و تحلیل درونی شخصیت‌ها اختصاص دارند نیز ممکن است باعث شوند که برای برخی تماشاگران این فیلم بی‌حاصل و بدون دستاورد نهایی به نظر برسد. از سوی دیگر، دیالوگ‌های فیلم در برخی از مواقع بسیار پیچیده و مفهومی هستند، که این خود نیز می‌تواند برای مخاطبانی که به دنبال داستان‌های ساده‌تری هستند، چالش‌برانگیز و حتی خارج از دسترس باشد.
در مجموع، «ترک عمیق» اثری ارزشمند و قابل ملاحظه است که در سینمای امروز ایران نباید امیدوار به گیشه ای پر رونق باشد.
***
«آنتیک»، سومین فیلم بلند هادی نائیجی در مقام کارگردان است؛ کارگردانی که شاید بهتر بود برای اثبات توانایی و انعطاف‌پذیری خود در کارگردانی انواع ژانر، هرگز به سراغ سینمای کمدی نمی‌رفت و سینمای کمدی تجاری ایران را بیش از این به ابتذال نمی‌کشید!
«آنتیک» یک کمدی بی‌کیفیت دهه شصتی که با شعار «نگاهی جسورانه به موضوعات حساس» وارد جشنواره‌ی چهل و سوم شده؛ یک فیلم بی هیچ چیز است. نه سرگرمی است، نه طنز است، و نه حتی یک انتقاد جسورانه به اعتقادات برخی اقشار جامعه.
ادعای جسارت در اینجا تنها شامل حال سازندگان این اثر است که به اندازه‌ی کافی برای اتلاف وقت مخاطب با وعده‌ای نادرست ارائه‌ی یک اثر کمدی متفاوت، از خود جسارت کافی را به خرج داده اند.
شاید اگر «آنتیک» پافشاری بیش از حدی بر متفاوت بودن نداشت، می‌توانست بدون بالا بردن انتظارات مخاطب و با جلب توجه کمتر، دریافت کننده‌ی نقدهای نرم‌تری هم باشد.
این اثر به اصطلاح کمدی به تهیه‌کنندگی محمود بابایی و نویسندگی حسین حسنی (بازنویسی مسعود مرعشی و سینا شفیعی)، تنها در بازآفرینی دهه ۶۰ (از منظر طراحی صحنه و لباس) عملکردی مقبول دارد که این مقبولیت نیز به نوبه‌ی خود مرهون تعداد کثیر کمدی‌های دهه‌ی پنجاه و شصتی‌ست که در دو دهه ی اخیر تولید شده‌اند. سینمای ما از منظر و از لحاظ دکورها و آرشیو محصولات دهه‌ی ۵۰ و ۶۰ کاملا متبحر و باتجربه شده است.
همه چیز در «آنتیک» تکراری و کلیشه‌ایست به جز بازی بازیگران اصلی که در ضعیف‌ترین مود بازیگری خود جلوی دوربین ظاهر شده‌اند. در فیلم، خبری از تازگی و نوآوری نیست. داستان پیش‌بینی‌پذیر است. فقدان غافلگیری و هیجان مشهود است.
«آنتیک» همچنین در داستان‌گویی و قصه پردازی بسیار ضعیف و شخصیت‌پردازی‌ها بسیار سطحی است تا جایی که در مواردی اصلاً خبری از شخصیت پردازی نیست و آنچه با آن مواجه هستیم تیپ سازیهای معمول است.
بعید به نظر می‌رسد که پژمان جمشیدی و بیژن بنفشه‌خواه به عنوان دو کمدین محبوب به تنهایی قادر باشند در گیشه موفق ظاهر شوند.
در «آنتیک» خبری از برندهای ژانر کمدی مانند سروش صحت، مهران مدیری و یا حتی رامبد جوان(!) هم نیست که به کمک گیشه بیایند و این آثار را لا به لای آثار مفتخر سینمای تجاری امروز ایران بگنجانند.
***
پ.ن فیلم «زمانی در ابدیت» به کارگردانی مهدی نوروزیان
نویسندگی مهدی نوروزیان، سپیده قربانی، علی اصغری، و مهراوه نوری و تهیه کنندگی نیکی کریمی، علیرغم قرار داشتن در جدول نمایش آثار، از لیست نمایش حذف شد.
بنا بر اعلام دبیرخانه‌ی جشنواره، علت حذف این اثر تأخیر در تحویل نسخه‌ی نهایی آن به دبیرخانه فجر است، اما علت این تأخیر نیز در هاله‌ای از حواشی و گمانه‌زنی‌ها قرار دارد…
بدون دیدگاه