بقای نور در دل تاریکی

نقد و بررسی فیلم «هنوز اینجا هستم»/ I’m Still Here به کارگردانی والتر سالس

المیرا ندائی

«هنوز اینجا هستم»، یک درام تاریخی به کارگردانی والتر سالس/Walter Salles، بر اساس فیلمنامه ای مشترک از موریلو هاوزر/Murilo Hauset و هیتور لورگا/Heitor Lorega، بر اساس خاطرات مارسلو روبنس پایوا/Marce Rubens Paiva در سال ۲۰۱۵ به همین نام در سال ۲۰۲۴ ساخته شده است. این اثر، روایتگر داستان ناپدید شدن روبنس پایوا، یک فعال سیاسی برزیلی، در دوران دیکتاتوری نظامی برزیل است.
این فیلم به‌طور مؤثر و به‌دقت جزئیات تکنیکی سینمایی را برای ایجاد یک تجربه سینمایی تأثیرگذار استفاده کرده است. در این تحلیل، به بررسی جزئیات تکنیکی فیلم در زمینه‌های فرم، محتوا، سینماتوگرافی، موسیقی، تدوین، فیلمنامه، بازیگری خواهیم پرداخت.

*فرم:
فیلم «هنوز اینجا هستم» با عنوان پرتغالی «Ainda Estou Aquai» محصول مشترک برزیل و فرانسه به زبان پرتغالی است.
فیلم، یک درام تاریخی و بیوگرافی ۱۳۸ دقیقه‌ای با ساختار روایی خطی است که از زمان گذشته به زمان حال حرکت می‌کند.
والتر سالس در این فیلم تلاش کرده است تا تجربه‌ای ملموس از سرکوب‌های سیاسی و اجتماعی در دوران دیکتاتوری برزیل به تصویر بکشد.
از آنجا که داستان عمدتاً حول محور ناپدید شدن روبنس پایوا- با بازی سلتون ملو/Selton Mello- و جستجوی همسرش یونیس/Eunice -با بازی درخشان و ارزنده‌ی فرناندا تورس Fernanda Torres-می‌چرخد، فیلم به‌طور عمده بر شخصیت‌ها و روابط آن‌ها تمرکز دارد و نه فقط بر رویدادهای سیاسی و تاریخی.
این انتخاب فرم، به داستان عمق انسانی می‌بخشد و اهمیت بعد عاطفی شخصیت‌ها را پررنگ‌تر می‌کند. همچنین، انتخاب فرم ساده در روایت، به فیلم این امکان را می‌دهد که بدون پیچیدگی‌های اضافی، به‌طور مستقیم بر مشکلات شخصیت‌ها و بحران‌های آن‌ها تمرکز کند. این رویکرد در فیلم‌های مستند نیز مشاهده می‌شود که نوعی صداقت و واقع‌گرایی را به همراه می‌آورد.

*محتوا و تم‌ها:
فیلم «هنوز اینجا هستم»، بر مفاهیم مقاومت، ایستادگی در برابر ظلم و جستجوی حقیقت متمرکز است. درون‌مایه‌های اصلی که در فیلم مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از:
– مقاومت انسانی: یونیس پایوا، همسر روبنس، به نمادی از پایداری و ایستادگی تبدیل می‌شود. او علیرغم ترس و فشارهایی که رژیم دیکتاتوری وقت برزیل به او وارد می‌آورد، تلاش می‌کند تا شوهرش را پیدا کند.
– تأثیر سرکوب سیاسی بر خانواده‌ها: ناپدید شدن روبنس و تلاش‌های یونیس، پیامدهای عمیقی بر خانواده و جامعه دارد. این فیلم نه تنها سرنوشت یک فرد، بلکه تأثیرات اجتماعی و انسانی سرکوب‌های سیاسی را به تصویر می‌کشد.
– جستجوی حقیقت و عدالت: فیلم به بررسی عواقب جستجوی حقیقت در شرایطی سرکوبگر می‌پردازد و نشان می‌دهد که چطور یک فرد برای یافتن پاسخ به سوالات خود، ممکن است در مواجهه با خطرات زیادی قرار گیرد.
فیلم به‌خوبی با استفاده از این تم‌ها، مخاطب را وادار می‌کند تا در کنار شخصیت‌ها، در جستجوی حقیقت و عدالت مشارکت کند.

*سینماتوگرافی;
سینماتوگرافی (فیلمبرداری) توسط آدرین تیجیدو/ Adrian Teijido انجام شده. این بخش از فیلم یکی از عناصر اصلی برای القای فضای احساسی و سیاسی داستان است.
– استفاده از نورپردازی کم‌نور و سرد:
فیلم از نورپردازی سرد و کم‌نور برای ایجاد یک فضای دراماتیک و گاهی دلهره‌آور استفاده می‌کند. در صحنه‌های پرتنش و جستجو، نور کم و سایه‌ها فضاهای خطرناک و تهدیدآمیز را به نمایش می‌گذارند.
– زاویه‌های دوربین:
دوربین معمولاً به‌صورت ثابت و در فواصل نزدیک به شخصیت‌ها قرار می‌گیرد، این امر به‌ویژه در صحنه‌های احساسی، به‌ویژه وقتی که شخصیت‌ها در تلاش برای حفظ خانواده خود هستند، تأثیرگذار است.
استفاده از نماهای نزدیک به سینماتوگرافی کمک می‌کند تا مخاطب بتواند به‌طور عمیق‌تری به درون شخصیت‌ها وارد شود و با آن‌ها هم‌ذات‌پنداری کند.
– حرکت دوربین:
در بسیاری از صحنه‌ها، دوربین به‌صورت روان و پیوسته حرکت می‌کند، به‌ویژه در صحنه‌های جست‌وجو، که نشان‌دهنده سردرگمی و استیصال شخصیت‌ها در دنیای پر از ترس است.
این حرکت آرام دوربین، به‌ویژه در لحظات فشرده، حس گم شدن و تنها بودن شخصیت‌ها را منتقل می‌کند.

*موسیقی و صداگذاری:
موسیقی متن فیلم، ساخته‌ی وارن الیس/Warren Ellis، به‌طور مؤثری با فضای فیلم همراهی می‌کند. موسیقی در «هنوز اینجا هستم» عموماً کم‌صدا و ملایم است، اما در مواقع ضروری شدت می‌گیرد تا تنش‌های عاطفی فیلم را برجسته کند.
– موسیقی ملایم و تاریک: موسیقی اغلب با نغمه های پیانو و ویولن ساخته شده است و فضایی دلهره‌آور و غم‌انگیز ایجاد می‌کند که با جو سیاسی و اجتماعی فیلم هماهنگ است.
استفاده از موسیقی در صحنه‌های فشرده، به‌ویژه زمانی که یونیس در جستجوی شوهرش است، می‌تواند به شدت احساسات و تنش‌های درونی شخصیت‌ها را منتقل کند.
– صداگذاری:
صداگذاری در فیلم نقش بسیار مهمی دارد. استفاده از سکوت‌های طولانی و صدای محیط برای ساخت تنش‌های سیاسی و عاطفی، احساس انزوا و ترس را به خوبی انتقال می‌دهد. به‌ویژه در صحنه‌هایی که شخصیت‌ها در جستجوی حقیقت هستند، صدای محیط (صداهای خیابان، شورش‌ها و سر و صداها) به نوعی نماد وضعیت سیاسی و اجتماعی آن زمان است.

*تدوین:
تدوین فیلم توسط آفونسو گونسالور/Affonso Goncalves به شکلی کاملاً مؤثر و دقیق انجام شده است.
این فیلم از تکنیک‌های مختلفی برای ایجاد حس تنش و زمان‌بندی دقیق در روایت استفاده می‌کند.
– انتقال بین گذشته و حال:
یکی از ویژگی‌های کلیدی تدوین در این فیلم استفاده از فلش‌بک‌ها است. این تکنیک به‌خوبی به داستان اضافه می‌شود و تماشاگر را به گذشته شخصیت‌ها می‌برد تا دلیل رفتار و واکنش‌های آن‌ها را درک کند.
این جابجایی‌ها میان زمان حال و گذشته، به داستان ابعاد عاطفی و تاریخی عمیق‌تری می‌بخشد.
– زمان‌بندی دقیق:
تدوین فیلم به‌طور خاص روی لحظات فشرده و تصمیم‌گیری‌های بحرانی شخصیت‌ها تمرکز دارد.
در صحنه‌هایی که شخصیت‌ها در مواجهه با رژیم دیکتاتوری وقت برزیل قرار می‌گیرند، تدوین سریع و متناسب با تنش، احساس تهدید و خطر را به شدت تقویت می‌کند.
– کات‌های سریع در صحنه‌های جستجو:
در لحظاتی که یونیس در جستجوی شوهرش است، تدوین سریع و بی‌وقفه به ایجاد احساسی از اضطراب و ناامنی کمک می‌کند.
این صحنه‌ها به‌ویژه زمانی که شخصیت‌ها به دنبال نشانه‌ها و سرنخ‌ها هستند، احساس بی‌قراری را در مخاطب ایجاد می‌کند.

*فیلمنامه:
فیلمنامه‌، به‌خوبی با توجه به فضا و زمان تاریخی برزیل، پیام‌های عمیق انسانی را بیان می‌کند.
– دیالوگ‌ها و تعاملات شخصیت‌ها:
فیلمنامه پر از دیالوگ‌های ساده و صمیمی است که گاهی اوقات لحظات عاطفی را برجسته می‌کنند. اما در برخی موارد، دیالوگ‌ها به‌طور غیرمستقیم احساسات شخصیت‌ها را بیان می‌کنند.
این شیوه نوشتاری به فیلم این امکان را می‌دهد که موضوعات بزرگ اجتماعی و سیاسی را در قالب شخصی و انسانی مطرح کند.
– گسترش شخصیت‌ها: فیلمنامه با پردازش دقیق به شخصیت‌های اصلی، از جمله یونیس و روبنس، عمق انسانی به داستان می‌بخشد. یونیس نه تنها به‌عنوان یک همسر و مادر مقاوم، بلکه به‌عنوان یک زن در دنیای سیاسی پرتنش به‌خوبی دچار رشد و تحول می شود.
این بعد انسانی فیلمنامه، کمک می‌کند تا مخاطب بیشتر با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند و در فرآیند جستجوی آن‌ها برای حقیقت و عدالت همراه شود.

*بازیگری:
بازیگری در این فیلم، یکی از نقاط برجسته است.
فرناندا تورس در نقش یونیس پایوا بازی‌ای بسیار قوی و تأثیرگذار ارائه می‌دهد که به شکلی بی‌نظیر احساسات پیچیده و کشمکش‌های درونی یک زن مقاوم را نشان می‌دهد.
این بازیگر با استفاده از جزییات کوچک در بدن و چهره‌اش، احساسات انسانی عمیق را به نمایش می‌گذارد.
فرناندا مونته‌نگرو/Fernanda Montenegro در نقش مادر یونیس بازی فوق‌العاده‌ای ارائه می‌دهد. او شخصیت مکملی است که نقش حمایتی و عاطفی را ایفا می‌کند و در کنار یونیس قرار دارد.
در مجموع، فیلم «I’m Still Here»، با استفاده از عناصر تکنیکی همچون سینماتوگرافی، تدوین، موسیقی و فیلمنامه دقیق، به داستان مقاومت و جستجوی حقیقت در برابر ظلم پرداخته است. این فیلم نه تنها از لحاظ تکنیکی بسیار موفق است، بلکه پیام‌های عمیق انسانی و اجتماعی را به‌خوبی به تماشاگر منتقل می‌کند.