بررسی تکامل زیباشناختی پویانمایی؛ از میکی‌ماوس تا وال‌ای

در انیمیشن، زندگی با یک طلق آغاز می‌شود. انیماتور باید جهانی کامل را از هیچ خلق کند و آن را سرشار از روح یا انیما کند. شخصیت‌ها باید توسط مخاطبان به عنوان افرادی با ویژگی های شخصیتی متفاوت شناخته شوند و دقیقا با یک دنیای توسعه یافته هماهنگ شوند. این ارتباط بین شخصیت‌ها و دنیاهای انیمیشنی تصمیمات پیچیده‌ای را از سوی هنرمند ایجاب می‌کند. چگونه یک انیماتور این عالم صغیر حیات را در فضای به شدت محدود یک پرده یا طلق خلق می‌کند و تجسمی باورپذیر از شخصیت‌ها و دنیاها می‌آفریند؟ (ص.۹)

به گزارش روز پنجشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، جی. پی. تلوت در کتاب فضای انیمیشن؛ از میکی‌ماوس تا وال‌ای، به ماهیت پیچیده آفرینش در هنر انیمیشن می‌پردازد و با موضوع مواجهه با یک طلق خالی، صفحه کاغذ، یا صفحه رایانه آغاز می‌کند.

دشواری خلق زندگی و فضا از هیچ، در فیلم‌های اولیه انیمیشن مانند نیمو کوچولو (۱۹۱۱) و گرتی دایناسور (۱۹۱۴) ساخته وینزور مک‌کی یک چالش به شمار می‌آمد و هنوز هم در آثار کنونی دیزنی و پیکسار مانند شاهدخت و قورباغه و بالا وجود دارد. تلوت پرسش‌هایی مهم درباره هنرمند بودن، مؤلف بودن و تولید مطرح می‌کند که جزو ذات فرآیند ساخت انیمیشن هستند و تاریخچه بی‌نظیری درباره سیر تحول و تکامل انیمیشن فراهم می‌آورد.
از وینزور مک‌کی و برادران فلایشر گرفته تا والت دیزنی، برادران وارنر و پیکسار، این کتاب به بررسی نقش و مشارکت کسانی می‌پردازد که انیمیشن را ابداع و تعریف کردند و همین‌طور کسانی که در عصر دیجیتال از آن بهره می‌برند تا امکانات سینما را باز تعریف کنند.

محمدرضا سهرابی در بخش «سخن مترجم» این اثر را در نوع خود کم‌نظیر می‌داند و علت آن را هم نگاه ویژه‌ای عنوان می‌کند که نویسنده به موضوع «فضا» دارد. هرچند در آغاز به نظر می‌رسد نویسنده قصد دارد موضوع «فضا» در انیمیشن را بررسی کند، هر چه پیش می‌رویم بحث‌های او از مرزهای انیمیشن و به طور کلی رسانه‌های دیداری فراتر رفته و ساحت هنر و حتی زندگی معاصر را در برمی‌گیرد. تلوت برای تبیین و توجیه عقاید و نظرهایش از ایده‌ها و افکار فیلسوفان و نظریه‌پردازان بزرگ معاصر مانند ویریلیو، بودریار، لیوتار، ویدلر، آیزنشتاین، بازن، کاراکوئر و … کمک می‌گیرد و همین موضوع به غنای کتاب می‌افزاید.

تلوت در مقدمه‌ مفصلی بر اثر پژوهشی خود ابتدا فضای را بررسی کرده و توضیح می‌دهد:

تمرکز این کتاب بر انیمیشن و فضا است اما نه آن نوع فضای عجیبی که در طول تاریخ با سری رو به بالا نگاهش کردیم و با چرب زبانی درباره فتح آن سخن گفتیم، بلکه نوع دیگری از فضا که در جای خود ثابت کرده است همین قدر چالش برانگیز است و البته به شدت توجه ما را نیز جلب می‌کند. چیزی که من آن را « فضای انیمیشن»، می‌نامم. براین اساس قصد دارم دو چیز را مدنظر قرار دهم که معتقدم در توصیف و تشریح تمام و کمال انیمیشن نقشی اساسی دارد. از یک سو، به فضایی اشاره دارم که انیماتورها درون آن کار می کنند، یعنی فضای کاغذ، طلق، قاب فیلم یا صفحه نمایشی که ابتدا خالی است، سپس بستری برای نمایش هنر آنها خواهد بود. از طرفی نیز به نتیجه و حاصل این مواجهه می پردازم. (ص.۱۵)

«انیمیشن های اولیه: شخصیت ها و فضاها»، «فضاهای تاب خورده وینزور مک کی»، «میکی استریوسکوپیک»، «فضای دوگانه فیلم های فلایشر»، «سینمای چندلایه اب آیورکس»، «نگاهی به درون زندگی : فضاهای واقعی دیزنی»، «بالا (و پایین ) چه خبر دکتر؟ برادران وارنر، چاک جونز و فضای انتزاعی»، «فضاهای «تونتاون» و دنیای تلفیقی نو»، «واقعیت پیکسار: فضای دیجیتال و فراسوی آن» و در نهایت «انیمیشن جلوه های دیجیتالی و سینمای تلفیقی نو» ۱۰ فصل کتاب فضای انیمیشن: از میکی‌ماوس تا وال‌ای را تشکیل می‌دهند.

این پژوهش تلاش دارد تا با مطالعه سیر تکامل زیبایی شناسی فضایی (انیمیشن) عمدتا از دیدگاه کارتون سازی آمریکایی، به ترتیب زمانی ماجرایی را نقل کند که من آن را فضای انیمیشن نامیده‌ام، مطالعه‌ای که با تلاش برای ایجاد یک بستر تاریخی ضروری آغاز می‌شود، یعنی منظری از سیر تکامل ارتباطات فضایی- شکلی سینمای انیمیشن که در بستر رویکردهای کاملا متنوع قرار دارد . سپس این مطالعه به برهدهای مهم تاریخ کارتون سازی نظر می کند، یعنی هنگامی که امر واقعی با هدف رو کردی دست آن ماجرای در حال آشکار شدن ، برجسته شد . تکامل یافت و کشف گردید. به ویژه هنگامی که رویکردهای مدرنیستی نسبت به فضا گسترش یافت و به تدریج به رویکردهای پسامدرن تغییر کرد. زمانی که جنبش های مختلفی که به دنبال فضای واقع گرایانه بودند همواره چیز دیگری تولید می کردند. یعنی یک آگاهی و شناخت رو به رشد نسبت به «بعد از دست رفته» و خصلت خیالی فضایی که حسب عادت امر واقعی می‌نامیم. همین تغییر و انتقال است که امروزه  با تکیه بر امکاناتی که توسط نظام دیجیتال فراهم شده است، هر آنچه می‌توانیم تصور کنیم بازتولید می‌کند تا انیمیشن را به نقطه‌ای برساند که تمایزش با فیلم زنده محو شود و عنصر خیالی امر روزمره یعنی ماهیت به وضوح برساخته شده آنچه هنوز «واقعی» می‌نامیم، غیرقابل تردید شود. (ص. ۲۴-۲۵)

کتاب فضای انیمیشن: از میکی‌ماوس تا وال‌ای در ۳۴۸ صفحه و شمارگان یک‌هزار ۲۵۰ نسخه توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.