کارگردانی که رستوران زد؛ روایت زندگی حمید سمندریان در «مخاطب خاص»

نمایش «مخاطب خاص» به نویسندگی و کارگردانی علی شمس از جمله نمایش‌های موفق سال ۹۲ بود که به مقطعی از زندگی زنده‌یاد حمید سمندریان و راه‌اندازی رستوران توسط این چهره مطرح تئاتر ایران می‌پرداخت.
به گزارش مهر، ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و… تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم.
در بیست و دومین گام از مرور «چهار دهه مرور خاطرات صحنه» سراغ نمایش «مخاطب خاص» به نویسندگی و کارگردانی علی شمس رفته‌ایم.
اکثر هنرمندان با سابقه تئاتر، سینما و هنرهای تجسمی می‌دانند که زنده یاد حمید سمندریان یکی از بزرگترین و تأثیرگذارترین هنرمندان، مدرسان و کارگردان‌های تئاتر ایران در مقطعی از زندگی حرفه‌ای خود به راه اندازی رستورانی با عنوان «رستوران ۱۴۱» در خیابان فلسطین پرداخت تا دوره دوری خود و تعدادی دیگر از هنرمندان تئاتر از صحنه را سپری کند.
در آن رستوران بسیاری از هنرمندان نام آشنای تئاتر، سینما و تلویزیون ایران همچون زنده یاد احمد آقالو و حمید لبخنده نیز مشغول به کار بودند و «رستوران ۱۴۱» بهانه‌ای برای گردهم آیی هنرمندان تئاتر بود.
علی شمس از نمایشنامه نویسان و کارگردان‌های جوان تئاتر ایران در یکی از فعالیت‌های خود که در سال ۹۲ شکل گرفت، بعد از گفتگوهای متعدد با زنده یاد هما روستا همسر زنده یاد حمید سمندریان و هنرمندانی همچون حمید لبخنده که آن مقطع زمانی از زندگی حمید سمندریان را از نزدیک تجربه کرده بودند، نمایشنامه «مخاطب خاص» را نوشت و در کافه تریای سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه برد.
در این نمایش رضا مولایی در نقش حمید سمندریان، وحید آقاپور در نقش احمد آقالو و جواد نمکی در نقش حمید لبخنده حضور داشتند و الهام شعبانی نیز ایفاگر نقش خبرنگاری بود که با حمید سمندریان مصاحبه می‌کند.
«مخاطب خاص» هم به حال و هوای «رستوران ۱۴۱» می‌پرداخت و هم به مقطعی از زندگی حمید سمندریان و نگاه او به تئاتر.
این نمایش که با بهای بلیت ۷ هزار تومان در مهر و آبان سال ۹۲ به صحنه رفت، با استقبال قابل توجه منتقدان، هنرمندان و مخاطبان تئاتر همراه شد و حدود ۵ هزار تماشاگر داشت.
شمس درباره چرایی پرداختن به مقطعی از زندگی زنده یاد حمید سمندریان در اثری نمایشی، به خبرنگار مهر گفت: حمید سمندریان همیشه برای نسل من و نسل پیش از من و حتی نسل پیش تر از من، انسان کاریزماتیک و آیکونیک در تئاتر بوده به این واسطه که توانسته پل بسیار منسجمی بین آموزه‌های مدرن غربی تئاتر و صحنه ایرانی در تربیت بازیگر و نظام مندی میزانسن ایجاد کند. به همین خاطر همیشه حمید سمندریان تا وقتی زنده بود جزو معدود پیشکسوتانی بود که فارغ از دغدغه مال و حرص سالن و این دسته رفتارهای پر هیاهو که از پیشکسوتان می‌بینیم، سعی در تشویق، ترغیب و کمک نسل بعد از خود داشت و این برای من مهمترین ویژگی‌ای بود که فکر کردم باید به حمید سمندریان پرداخته شود.
این کارگردان تئاتر درباره دلیل انتخاب کافه تریای سالن مجموعه تئاتر شهر برای اجرای نمایش «مخاطب خاص»، یادآور شد: چون حمید سمندریان در خیابان فلسطین رستوران داشت پس مناسب‌ترین جغرافیا برای بازنمایی یا بازسازی وقایع در عصر یک روز جمعه لاجرم کافه تریای تئاتر شهر بود. بهترین پیشنهاد ممکن بود و هر جایی غیر از کافه تریای سالن اصلی فضا را غلط می‌کرد.
شمس در ادامه سخنان خود تأکید کرد: روح کافه و شکل چینش و حضور تماشاگر-مشتری خود یک امر مضاعف بود برای برقراری ارتباط هر چه بیشتر با بازیگران که هر کدام نقش پوشی می‌کردند و شخصیت‌هایی حقیقی بودند برآمده از دوران «رستوران ۱۴۱» سمندریان.
وی درباره دلایل استقبال و موفقیت نمایش «مخاطب خاص»، توضیح داد: در نمایش «مخاطب خاص» روح حمید سمندریان جریان داشت و به ماجرای بسیار ویژه ای می‌پرداخت که در دوران تعطیلی دانشگاه‌ها و انقلاب فرهنگی رخ می‌داد؛ جایی که آرتیست مجبور می‌شود از حرفه اصلی اش دور و برای اقتصاد و بقای زندگی به جایی غیر از آن چیزی که تعلق دارد نزدیک شود؛ در حقیقت یک بحران تاریخی است که بر سر بسیاری از هنرمندان تئاتر و سینما آمده که برای ارتزاق و در عین حال دوام داشتن در حرفه شان مجبور هستند به شغل‌های ثانویه و حتی ثالثیه روی بیاورند.
کارگردان «مخاطب خاص» اظهار کرد: به همین خاطر می‌توان گفت که این برهه خیلی جذاب که گذشته بود و سمندریان هم به عنوان یکی از نمادهای برجسته تئاتر معاصر ایران این تجربه را از سر گذرانده بود، در حقیقت یک وصف حال و شرح حال خود تئاتر است. از این رو نمایش «مخاطب خاص» از تئاتر و برای تئاتر بود و فکر می‌کنم به واسطه این روح توانست توجه مخاطب را به خود جلب کند.
شمس در پایان سخنان خود درباره اینکه آیا قصد بازتولید نمایش «مخاطب خاص» را دارد یا نه، تصریح کرد: قطعاً نه، چون هم فیلم تئاترش موجود است و هم اینکه من به شخصه علاقه‌ای به امر بازتولید ندارم. یک تجربه زمانی، زیستی و ایده‌ای است که در یک مقطع روی می‌دهد و در یک جغرافیای مشخص تولید می‌شود و به نظرم بازتولیدش ضرورت ندارد کمااینکه با کیفیت کمتر از فضای سه بعدی و لمس حقیقی تئاتر، می‌توان با فیلم تئاتر آنچه را که گذشته مرور کرد.