«نوسفراتو»؛ تصویرسازی «وحشت» فراتر از پدیده‌‌ای ماورایی

نقد و بررسی فیلم «نوسفراتو/Nosferatu»به کارگردانی رابرت اگرز /بخش نخست

المیرا ندائی

‏Nosferatu واژه‌ی باستانی رومانیایی به معنی خون آشام یا vampire است. در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میلادی به واسطه‌ی داستان‌های غربی مانند رمان گوتیک دراکولا (۱۸۹۷) و فیلم اکسپرسیونیستی آلمانی نوسفراتو (۱۹۲۲)، این شخصیت خون آشام، محبوبیت زیادی پیدا کرد.
فیلم «نوسفراتو» (۲۰۲۴) به کارگردانی رابرت اگرز/Robert Eggers، یک اثر سینمایی تیره و گوتیک است که بازسازی‌ای مدرن از فیلم کلاسیک صامت ۱۹۲۲ به همین نام است.
در این بازسازی، اگرز با استفاده از کارگردانی دقیق و نوآورانه، توانسته است به فضای رازآلود و دلهره‌آور این اثر کلاسیک جان تازه‌ای بدهد.

از منظر محتوا:
«نوسفراتو» به وضوح تلاش دارد میان دو قطب وفاداری به نسخه‌ی کلاسیک ۱۹۲۲ و ارائه‌ی یک برداشت مدرن، تعادل برقرار کند.
کارگردان فیلم، ثابت کرده که شیفته‌ی روایت‌های فولکلوریک و اسطوره‌ای است. او در این فیلم نیز نوسفراتو را نه‌تنها به عنوان یک بازسازی صرف، بلکه به عنوان یک اقتباس با لایه‌های روانشناختی جدید بازتعریف کرده است.
اگرز از موتیف‌ها و عناصر بصری نسخه‌ی کلاسیک مانند سایه‌های بلند، نماهای استیلیزه و فضای گوتیک بهره می‌برد، اما در سطح محتوا، او در حال کاوش در مفاهیم مدرن‌تر از جمله وسواس، تسخیرشدگی روحی و انحطاط روانی است. برخلاف نسخه‌ی ۱۹۲۲ که بر روی وحشت بصری تکیه دارد، فیلم اگرز بیشتر به درونی‌سازی ترس می‌پردازد و کابوس‌های ذهنی شخصیت‌ها را برجسته می‌کند.
یکی از نقاط قوت محتوایی فیلم این است که وحشت را فراتر از یک پدیده‌ی ماورایی به تصویر می‌کشد. نوسفراتو در این فیلم، تنها یک خون‌آشام نیست، بلکه استعاره‌ای از شر و فساد درونی انسان‌هاست. رابطه‌ی بین کنت اورلاک/Count Orlok- با بازی بیل اسکارشگورد/Bill Skarsgård- الن هاتر/Ellen Hutter- با بازی لی‌لی رز دپ/Lily Rose Depp- تنها یک تعقیب و شکار خون‌آشامی نیست، بلکه تقابلی میان جبر و اختیار، قدرت و ضعف، و تسلیم و مقاومت است.
فیلم با بهره‌گیری از کهن‌الگوهای گوتیک، نشان می‌دهد که وحشت، نه‌فقط از موجودات شب بلکه از خودِ انسان‌ها نشأت می‌گیرد. شخصیت‌های فیلم همگی با ضعف‌های درونی خود در کشمکش‌اند، و این ضعف‌ها هستند که آن‌ها را طعمه‌ی اورلاک می‌کنند.
یکی از تغییرات قابل‌توجه اگرز نسبت به نسخه‌ی اصلی، شخصیت‌پردازی الن است.
در فیلم ۱۹۲۲، الن عمدتاً در نقش یک قربانی منفعل ظاهر می‌شود که سرنوشتش در دستان مردان قرار دارد، اما در این نسخه، الن شخصیتی با اراده‌ی قوی‌تر است که در برابر قدرت اورلاک مقاومت می‌کند. این تحول، فیلم را به تفسیری مدرن‌تر از وحشت کلاسیک تبدیل می‌کند.
اگرز بارها در آثارش نقش زنان را به عنوان شخصیت‌هایی محوری که در برابر نیروهای ظلم و سرکوب ایستادگی می‌کنند، پررنگ کرده است. در اینجا نیز، الن صرفاً یک معشوقه‌ی ترس‌خورده نیست، بلکه شخصیتی است که در برابر جاذبه‌ی مرگبار اورلاک می‌ایستد.
«نوسفراتو»، مفاهیم عشق و میل را در بستری از وحشت بررسی می‌کند. اورلاک، برخلاف نسخه‌های دیگر دراکولا، موجودی فریبنده و کاریزماتیک نیست. او نماد یک اشتیاق مخرب و بیمارگونه است که زندگی را از اطرافیانش می‌گیرد. در عین حال، رابطه‌ی بین الن و همسرش توماس هاتر/Thomas Hutter- با بازی نیکلاس هولت/Nicholas Hoult- نیز از زوایای جدیدی بررسی می‌شود.
در فیلم اگرز، عشق همیشه همراه با رنج و ازخودگذشتگی است. همان‌طور که الن باید برای مقابله با اورلاک فداکاری کند، عشق واقعی نیز در نهایت، هزینه‌ای سنگین دارد. این جنبه از فیلم، آن را به اثری شاعرانه و تلخ تبدیل می‌کند که مخاطب را به تفکر درباره‌ی معنای عشق و مرگ وا‌می‌دارد.
«نوسفراتو» به‌عنوان یک بازسازی، اثری قابل‌تأمل است که تلاش می‌کند وحشت کلاسیک را با مضامین مدرن ترکیب کند. از نظر محتوا، فیلم لایه‌های روانشناختی عمیق‌تری نسبت به نسخه‌ی اصلی دارد و سوالات فلسفی و اگزیستانسیالیستی مهمی را مطرح می‌کند.
در نهایت، اگر به وحشت‌های فلسفی، استعاره‌های اجتماعی، و بازتعریف قصه‌های کلاسیک در قالبی هنری و پرجزییات علاقه دارید، «نوسفراتو»، یکی از بهترین تجربه‌های سینمایی سال خواهد بود. اما اگر انتظار یک فیلم خون‌آشامی پرهیجان را دارید، شاید این اثر مطابق سلیقه‌تان نباشد.

از منظر کارگردانی:
اگرز به‌خوبی توانسته است فضای خاص و گوتیک فیلم‌های کلاسیک را در «نوسفراتو» حفظ کند. او با استفاده از نورپردازی کم‌سایه، کنتراست‌های بالا و رنگ‌های سرد، فضایی مرموز و غم‌انگیز خلق کرده که به‌طور مستقیم به فضای ترسناک داستان دامن می‌زند.
در بسیاری از صحنه‌ها، استفاده از نورهای پرفشار و سایه‌های بلند، شخصیت‌های فیلم را همچون ارواح یا موجوداتی تهدیدآمیز به نمایش می‌گذارد که هم‌زمان تهدید و شبح‌گونه بودن کنت اورلاک را به‌خوبی منتقل می‌کند.
اگرز همچنین علاقه زیادی به استفاده از نماهای طولانی و بدون برش دارد که این تکنیک به‌طور ویژه در صحنه‌های ترسناک و مواجهات با کنت اورلاک مشاهده می‌شود.
این نماها نه تنها برای ایجاد تنش و اضطراب در تماشاگر عمل می‌کنند بلکه به شخصیت‌ها این امکان را می‌دهند که در فضایی آزادتر حرکت کنند، و تماشاگر خود را در دنیای آن‌ها غوطه‌ور کند. این انتخاب در مقایسه با بسیاری از آثار معاصر که تمایل به استفاده از برش‌های سریع دارند، یک انتخاب جسورانه و خاص است.
حرکات دوربین نیز در «نوسفراتو» بسیار حساب‌شده است. دوربین اغلب به‌طور غیرمستقیم با شخصیت‌ها ارتباط برقرار می‌کند و فضاهایی که پر از تهدید و ترس هستند را بیشتر نشان می‌دهد. در مواجهه با کنت اورلاک، دوربین به‌طور خاص به چهره‌ها و جزییات حرکات او توجه دارد، که این امر به‌نوعی برای تماشاگر نوعی دلهره و ترس عمیق ایجاد می‌کند. به‌ویژه در صحنه‌های بازگشت اورلاک به خانه‌اش و حرکت‌های او در محیط تاریک، دوربین دقیقاً همان‌طور که فیلم‌های کلاسیک استفاده می‌کردند، فضای سنگین و پر تنش را به تصویر می‌کشد.
یکی از ویژگی‌های برجسته کارگردانی اگرز در این فیلم، ساختار درامی است که به‌طور پیوسته و آرام تنش را افزایش می‌دهد. برخلاف بسیاری از فیلم‌های ترسناک معاصر که از شوک‌های ناگهانی برای ترساندن تماشاگر استفاده می‌کنند، نوسفراتو تحت هدایت اگرز از تکنیک تدریجی و آرام استفاده می‌کند تا دلهره‌آمیز بودن را در طول زمان ایجاد کند. این کار به‌ویژه در برخوردهای اولیه میان شخصیت‌های اصلی و کنت اورلاک مشهود است، جایی که اغلب از نزدیک‌شدن آرام اورلاک و ایجاد وحشت با جزئیات ریز استفاده می‌شود.
طراحی صحنه در «نوسفراتو»، یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته کارگردانی رابرت اگرز است.
او توانسته است با استفاده از دکورهای غنی و طراحی خاص، فضای تاریخی و گوتیک فیلم را به‌خوبی منتقل کند. اتاق‌های تاریک، راه‌پله‌های بلند، و چهره‌های پر از سایه شخصیت‌ها تماماً به‌طور ماهرانه‌ای برای ایجاد حس انزوا و تهدید طراحی شده‌اند. این جزئیات نه‌تنها در خلق فضای ترسناک بلکه در نشان دادن شخصیت‌ها و تضادهای آن‌ها نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
اگرز در این فیلم به‌طور عمدی از تأثیرات فیلم‌های کلاسیک و گوتیک استفاده کرده است.
ارجاع به آثار کلاسیکی چون دراکولا و فیلم‌های قبلی نوسفراتو از طریق انتخاب صحنه‌ها و ساختار بصری قابل مشاهده است. اما اگرز این ارجاعات را به‌گونه‌ای مدرن می‌کند که هم‌زمان هم برای طرفداران قدیمی این آثار و هم برای مخاطبان جدید جذاب باشد. استفاده از ارجاعات بصری و داستانی، همراه با پردازش‌های نوین در طراحی دوربین و نورپردازی، به‌نوعی احترام به اصالت و در عین حال نوآوری در سینما است.
«نوسفراتو»، یکی از آثار سینمایی است که از لحاظ سینماتوگرافی توجه ویژه‌ای به جزییات بصری، نورپردازی و ترکیب‌بندی صحنه‌ها دارد. در این فیلم، سینماتوگرافی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی خلق جو و حس کلی فیلم، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
در بخش دوم از نقد و بررسی «نوسفراتو»، به تحلیل این اثر از منظر سینماتوگرافی، موسیقی، طراحی لباس و طراحی تولید خواهیم پرداخت.
با ما همراه باشید.