در رابطه با قهرمان و فیلم خانم آزاده مسیح‌زاده
محمد حقیقت
با توجه به داستان فیلم قهرمان (اصغر فرهادی) و ادعای خانم مستندساز، آزاده مسیح‌زاده (دو سر برد، دو سر باخت)، این بحث دوباره مطرح می‌شود که تا چه اندازه این تشابهات، الهام‌گیری‌ها، یا کپی‌برداری در فیلم داستانی آقای فرهادی صورت گرفته است؟
در گذشته، یکی از مشهورترین این موارد مربوط به سناریوئی از ساتیا جیت‌رای به نام (آلین- بیگانه) و فیلم معروف ئی‌تی (استیون اسپیبلبرگ) پیش آمده بود!
ساتیا جیت‌رای در هنگام حضور در جشنواره (سه قاره – نانت- فرانسه) در جلسه کنفرانس مطبوعاتی که در گراند هتل برای مرور بر آثار سینمای جنوب هند در سال 1980 برپا شده بود، برای حاضران موضوع مهم و جذابی را تعریف کرد که هنوز در خاطره‌ام مانده است.
در آن جلسه آقای سرژدانی سردبیر وقت کایه دوسینما مترجم و جلسه‌گردان بود:
وقتی ساتیا جیت‌رای که آوازه شهرتش به آمریکا و به ویژه به هالیوود رسیده بود، از وی دعوت کرده بودند به آنجا برود. او خود در ضمن از دوستداران سینمای آمریکا بوده است.
در این سفر به هالیوود از او می‌خواهند که یک سناریو به آنها بدهد تا فیلمی با سرمایه آنها بسازد. ساتیا جیت رای طرح بلند فیلمی بنام (آلین=بیگانه) را که درسال 1967 نوشته بوده، به کمپانی (کلمبیا پیکچر) پیشنهاد داده بوده و حتی در مورد احتمال بازی کردن مارلون براندو و پیترسلرز، هم صحبت شده بود. در آن زمان اویا نمی‌دانسته یا دقت نکرده بوده که می‌بایستی سناریو خود را جایی به ثبت برساند، بعدها معلوم شد که ایده داستان را از او «کش» رفته بودند. وی که بسیار از این موضوع ناراحت بوده، با عصبانیت به کلکته بازمی‌گردد و اگر چه کمپانی کلمبیا چند باری هم اظهارعلاقه کرده بوده که ساتیا جیت‌رای دنباله کار را بگیرد، اما وی به حالت قهر، دیگر علاقه‌ای به ادامه کار نشان نمی‌دهد تا اینکه درسال 1982 فیلمی به نام (ئی تی) ساخته استیون اسپیلبرگ ساخته شد و به معرض نمایش عموم درمی‌آید.
داستان ساتیا جیت‌رای آن طور که در آن کنفرانس مطبوعاتی برای حاضران تعریف می‌کرد این بود که: یک پسر نوجوان هندی که در باغچه خانه‌شان بازی می‌کرده، روزی دور از چشم خانواده، با موجود غریب و بیگانه‌ای که از جای دیگر آمده بوده، آشنا می‌شود و اندک اندک با هم رفاقت می‌کنند. سرانجام این موجود بیگانه به پسرک که قهرمان داستان است می‌گوید باید پیش خانواده خود برگردد. این موجود با پسرک دنبال راهی می‌گردند تا وی را به خانواده‌اش برساند.
(آیا شما که ئی تی را دیده‌اید، ازاین تشابهات کمی، یا خیلی، حیرت نمی کنید؟)
بسیاری از حرفه‌ای‌های سینما در آن موقع از شباهت‌های حیرت‌آور طرح سناریو ساتیا جیت رای با فیلم ئی تی، سخت متعجب شده بودند!
در ادامه این ماجرا، ساتیا جیت رای در مصاحبه‌ای در جای دیگر می‌گوید: مطمئن است اسپیلبرگ بدون خواندن سناریو او امکان‌ناپذیر بوده که توانسته باشد فیلم ئی تی را بسازد و ادامه می‌دهد، فتوکپی این سناریو در هالیوود موجود است.
بعدها دراین باره آندرو روبینسون در مقاله‌ای در ماهنامه سایت اند ساند چاپ انگلیس در1989 به جزئیات سناریوی ساتیا جیت رای پرداخت.
ساتیا جیت رای که ابتدا با نخستین فیلم خود پاترپانچالی درسال 1955 در جشنواره کن مطرح شده بود، با ساخت فیلم‌های شاهکار دیگرش در جشنواره‌ها‌ی دیگر هم مطرح شده بود و بعد از به دست آوردن جوایز بسیاری در واپسین ماه‌های قبل از مرگ، جایزه اسکار افتخاری نیز به دست آورد. او در هفتادسالگی در شهر کلکته درگذشت.
امروزه با مطرح شدن فیلم قهرمان (اصغرفرهادی) که ابتدا در جشنواره کن 2021، در بخش مسابقه بود و در ایران هم به نمایش عمومی درآمد، صحبت‌هائی در رسانه‌ها و همچنین دنیای مجازی از سوی خانم آزاده مسیح‌زاده، کارگردان فیلم‌های مستند، از جمله دوسر برد، دوسر باخت، مطرح شده که شباهت‌های انکار‌ناپذ‌یری بین این دو فیلم وجود دارد. او ادعا می‌کند که البته مدت‌ها قبل از اینکه فرهادی سناریو قهرمان را نوشته باشد، فیلمش را ساخته بوده و در جشنواره‌هایی هم در شیراز و غیره به نمایش درآمده بود و دراین مورد مدارکی نیز ارائه داده است.
البته این فیلمساز در کلاس‌های آقای اصغر فرهادی هم شرکت کرده بود. به گفته خودش تمام راش‌های فیلم را هم خیلی قبل از نوشته شدن فیلمنامه قهرمان در اختیار استاد خود، آقای فرهادی قرار داده بوده است.
کارگردان قهرمان این ادعا را که سناریو فیلمش از آن مستند ذکر شده یا الهام گرفته شده، به طورکلی رد می‌کند و منکر آن می‌شود. عده‌ای که به خلاقیت‌های آقای فرهادی در سناریونویسی اعتقاد راسخ دارند، این مسئله را باور نکرده و جدی نگرفتند. اما هنگامیکه خانم مسیح‌زاده فیلمش را از طریق یوتوب و… برای عموم به نمایش گذاشت و مقایسه دقیق و کارشناسانه این دو اثر بررسی می‌شود، جای تردید در این مورد باقی نمی‌گذارد.
آیا این مورد می‌تواند در مرجع حقوقی و کارشناسی تحققی مورد بررسی قرارگیرد؟ این موضوعی است که خانم فیلمساز می‌خواهد با جدیت آن را دنبال کند.
بدون دیدگاه