کتاب «تاریخ سینمای سیار در ایران» اثر دکتر مجید فدائی توسط حوزه هنری استان اصفهان در نشر اسپانه منتشر و روانه بازار کتاب شد.
به گزارش رسیده، کتاب تاریخ سینمای سیار در ۲۶۸ صفحه توسط حوزه هنری استان اصفهان منتشر شده، پژوهش در موضوعی حساس از تاریخ اجتماعی وسیاسی معاصر ایران است که به ابزار نمایش و مبحث دسترسی گسترده به رسانه می‌پردازد. در مقطعی از تاریخ معاصر ایران گسترده‌سازی ابزار نمایش توسط قدرت‌های جهانی، به خاطر پراکندن تصویر در اذهان سادۀ مردمانی بود که می‌شد، آنان را در مسیر دلخواه به حرکت در آورد. جستجو در ابعاد این نقش، در تاریخ نگاری سینما در ایران، سابقه چندانی ندارد. تنها با آزاد شدن دسترسی به اسناد پنهان شده در دوسیه ها (از جمله مرکز اسناد ملی ایران) گوشه‌های پنهان این تاریخ نانموده هرچه بیشتر کشف و بر‌ملا شده است. فدائی، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان، چه از طریق فیلم یا پژوهش‌هایش در سالیان اخیر، به گوشه‌های فراموش شدۀ تاریخ معاصر کرمان پرداخت و با تألیف کتاب تاریخ سینمای سیار، پدیدۀ سینمای سیار در سراسر ایران در عطف توجه او قرار گرفت. روی جلد این کتاب سند محور، با سه عکس تزئین شده است که عبارتند از: اتوموبیل‌های نمایش سیار، برگزارکنندگان و تماشاگران. ضمن این که در هر سه عکس، عنصر اصلی، نمایش فیلم و ذات تصویری است که قرار است به نمایش در آید و یا در خارج از کادر دوربین، در حال نمایش است. در پشت جلد تصویری از آرم اصل چهار در گسترۀ ایران دیده می‌شود. تمام کتاب نیز حکایت نقش و مواجهۀ این عوامل با یکدیگر و سیاست‌های زمینه‌ای، ایدئولوژیک و هدف های نمایش (حتی تولید فیلم) و واکنش‌های مختلف تماشاگران در سراسر ایران است.
اثر پیش رو حاصل دغدغه‌های ذهنی، خاطرات وجستجوی نگارنده است. در واقع پژوهشگر همانند بسیاری از هم‌نسل‌های خود، اولین تجربه و آشنایی با تصاویر متحرک را از طریق نماش های سینمای سیار در مدرسه و مراکز فرهنگی دیگر کسب کرده و در برهه‌ای از زمان و در نوجوانی، خود نیز یکی از دست‌اندرکاران نمایش فیلم به وسیلۀ سینمای سیار بوده است. اما انگیزۀ اصلی انجام این پژوهش مواجه شدن با گزارش‌ها و اسناد در خصوص فعالیت سینمای سیار بین پرونده‌های بایگانی شدۀ مربوط به سینما در مرکز اسناد کرمان در حاشیۀ پژوهش در بارۀ تاریخچۀ حضور سینما در کرمان در سال ۱۳۸۶ پدید آمد».
دکتر فدائی، کتاب سینمای سیار را اولین در نوع خود و روش پژوهش را توصیفی – تحلیلی معرفی کرده و افزوده است: « در فصل پایانی و به عنوان نتیجه گیری پژوهش، فعالیت سینمای سیار قدرت های جهانی در ایران از منظر نظریۀ امپریالیسم فرهنگی«هربرت شیلر» مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است( ص۱۱).
کتاب به پنج فصل عمده تقسیم شده است :
۱- سینمای سیار در جهان
۲ – سینمای سیار در ایران ( این فصل به ۷ بخش تقسیم شده است). بخش ۴ «سینمای سیار آمریکا در ایران» مفصل‌ترین بخش این فصل است که از صفحه ۵۴ تا ۱۵۰ ادامه دارد و بخش ۵ متعلق به دهۀ ۱۳۴۰ کوتاه‌ترین و تنها سه صفحه است.
۳ – سینمای سیار و امپریالیسم فرهنگی
۴ -اسناد سینمای سیار در شهرستان ها.
– پیوست ها.
فصل اول با جستجوی هدفمند در تاریخ سینما، به مقایسۀ ونقش فیلم هایی که بر پرده می افتاد و کینه توسکوپ ادیسون و «اجیت ترن ها» می پردازد. فصل سینمای سیار در ایران، بسیار خواندنی و در عین حال متکی بر نظریه افکار عمومی سازی است. از جمله: سندی از کمیته برنامه ریزی خارجی در صفحۀ ۵۱ منتشر شده است:
۱- هدف تبلیغات بریتانیا در پرشیا، می بایستی در جهت تحت تأثیر قرار دادن پارسیان[ ایرانی ها] به صورتی باشد که الف) امنیت داخلی آنها و منافع ماحفظ شود و ب) آنها با ما در زمینۀ گسترش و حفظ خطوط ارتباطی با روسیه از طریق خود کمک کنند.
۲- هدف مورد نظر موازی با این تبلیغات بریتانیا این است که پس از جنگ، پارس [ایران] مستقل و طرفدار بریتانیا باشد.(ص۵۱)
در همین فصل، چند سند به صورت اخباری که در روزنامه های محلی منتشر شده، به چاپ رسیده است. در آنها علت اعتراض تماشاگران (عمدتاً معلمان مدارس)، واکنش دولتی نسبت به آنها، بیانیۀ دانش آموزان رفسنجان (سند شمارۀ ۸) چاپ شده و در سوی دیگر اسناد محرمانه ای هم وجود دارد که نشان می‌دهد مأموران دولتی در رفسنجان یا شهرهای دیگر با موضوع چگونه برخورد کرده و درک آنها از اعتراض ها چه بوده است. در پایان این بخش دکتر فدایی نوشته است: «یانکی به خانه ات برگرد» یکی از شعار‌های متداول علیه فعالیت اصل چهار و حضور آمریکا در ایران به خصوص قبل از کودتای ۲۸ مرداد است». (ص۱۰۱) در همین صفحه آمده است« علت اصلی و دقیق آن برای پژوهشگر به درستی و مشخص و روشن نیست که شاید به توان گمان‌هایی را مطرح کرد( ص۱۰۱)
در یک نمونه دیگر که از دکتر حمید نفیسی نقل شده به نقش محمد علی ایثاری به عنوان مسؤل سینمای سیار در آستارا اشاره می‌شود که مأموران ژاندارمری از او خواستند تا علیه تبلیغات روس‌ها اقدام کند. او هم فیلم خبری «بازدید شاه ایران از آمریکا» را انتخاب و در لب مرز با صدای هرچه بلند‌تر پخش می‌کند که سبب ساکت شدن دستگاه تبلیغاتی شوروی‌ها می‌شود.( ۱۳۵)
نمایش فیلم از طریق سینمای سیار در دهه‌های بعد نیز در ایران ادامه یافت .به شیوۀ کتابرسانی و نمایش فیلم طاووس، نمایش فیلم در مساجد، سینمای سیار دانشجویی، سینمای سیار دوران جنگ، جهاد سازندگی و متعلق به اداره کل سمعی و بصری اشاره می شود(ص۱۵۸) در بخش سینمای سیار دانشجویی از آرشیو بسیار غنی احمد جورقانیان نامبرده است (۱۶۲) به فیلم موشک کاغذی فرهاد مهرانفر (محصول۱۳۷۵) می‌رسد که موضوعش نمایش فیلم سیار در روستاهای گیلان است و از قول مهرانفر می نویسد که حتی فیلم مادیان در روستاهای گیلان نمایش داده شد (ص۱۷۵) این بخش تا سال ۱۳۸۲ می‌رسد که فعالیت سینمای سیار در اداره کل همکاری های سمعی و بصری پایان یافت( ص ۱۷۶)
در فصل «سینمای سیار و امپریالیسم فرهنگی» ، دکتر فدائی، موضوع مورد پژوهش خود را در چهار چوب نظریۀ «امپریالیسم فرهنگی» هربرت شیلر به پیش می برد. هربرت شیلر جامعه شناس و منتقد رسانه ها «امپریالیسم فرهنگی را وسیله ای برای نفوذ اجتماعی و مقدمه‌ای برای تسلط اقتصادی و سیاسی می داند(ص۱۷۶) اسناد نشان می دهد که شوروی در استفاده از سینمای سیار برای امور تبلیغاتی و نفوذ فرهنگی هر چه بیشتر در ایران پیش قدم بوده است (ص۱۷۹). در این بخش فدائی به تحقیقات ایرانی از جمله نوشته های آشوری، طباطبایی، اشتری، ولایتی، ایرج ذوقی، حمید‌رضا رمضانی، محمد تهامی‌نژاد، اشرف اقبالی، محمود رنجبرفخری، سیروس مددی، دانشور، ویدا همراز و اسماعیل رائین اشاره کرده است.
فصل اسناد سینما سیار در شهرستان‌های ایران: شامل۱۵ سند و گزارش متعلق به وزارت کشور و وزارت اطلاعات در بارۀ نمایش فیلم در شهر های مختلف ایران است. از جمله نامه نگاری وزارت اطلاعات به وزارت امور خارجه که: قرار بوده سفارت آلمان فیلمی را در فرمانداری کل بختیاری نمایش بدهند ولی راننده را عوض کرده وبه وزارت خانه اطلاع نداده اند. ضمناً از مهمان نوازی پلیس و سازمان جلب سیاحان سوء استفاده کرده حتی بدون پرداخت دیناری بابت کرایه اطاق و هزینه غذا، آنجا را ترک کرده اند. «دستور فرمایند در این مورد تذکر لازم به سفارت آلمان داده شود»…(ص۲۱۲)
گفتنی است، محمد تهامی‌نژاد نویسنده این متن (زادهٔ آذر ۱۳۲۱ در تهران) پژوهشگر در تاریخ، منتقد، مترجم و مستندساز معاصر ایرانی، و از پیشتازان سینمای مستند در ایران است. تهامی‌نژاد نه تنها در زمینهٔ ساختن فیلم مستند پیشینه‌ای طولانی دارد، بلکه در زمینهٔ آموزش، ترجمه، تألیف، پژوهش و نقد فیلم‌های مستند نیز از مطرح‌ترین سینماگران معاصر ایران به‌شمار می‌رود.
بدون دیدگاه