«پرتره‌نگاری»؛ هنرِ تاریخی و تاریخ‌نگاری هنری

به گزارش ایرنا، نقاشی از قدیمی‌ترین انواع هنر است که شاید بتوان آغاز آن را از نخستین نگاره‌های غارنشینی برشمرد، در طول سالیان بسیار، سبک های مختلفی در این نوع هنری خود را معرفی کرده‌اند و هنرمندان بسیاری مبتکرانه به تاریخ نقاشی جهان غنا بخشیدند.

از اوایل قرن ۱۵ میلادی تغییرات بسیار بزرگی در تمام زمینه‌های فرهنگی به خصوص در هنر غرب به وجود آمد؛ انسان در نقاشی غرب با بینش جدیدی که در این دوره تاریخی به عنوان انسان گرایی مطرح شده بود تجسمی دوباره پیدا کرد، پرتره نگاری نیز بخشی از هنرهای تجسمی محسوب می شد که روایتگر و نشان دهنده چهره انسان‌ها در طول سال‌ها تحول فرهنگ بشری بود.

نقاشی پرتره نگاری (Portrait painting) یکی از انواع نقاشی است که هدف آن تجسم بصری موضوع است، پرتره نگاری در قدیم بسیار شبیه به عکس‌های خانوادگی امروزی بوده است.

پرتره به نوعی تاریخ عمومی زندگی فردی را نه تنها به کسی که آن تاریخ را می‌داند، بلکه به بسیاری از افراد دیگر نمایش می‌دهد. پرتره نگاری تا به امروز بعضی از ویژگی‌های اساسی خود را حفظ کرده و بسیاری از کارکردهایش نیز دچار تغییر شده است، با این وجود تا اواخر قرن بیستم پرتره نگاری اصولاً یک پدیده غربی و بازتاب دهنده ویژگی‌های شخصی بود به طوری که در بسیاری از دیگر فرهنگ‌ها این یک خصوصیت نامتعارف بوده است. با جهانی شدن فرهنگ غربی، پرتره نگاری دیگر محدود به دنیای غرب نمی‌شود و با گسترش جغرافیایی این فرهنگ ،پرتره نگاری نیز دچار تغییرات در زمینه‌های متفاوت شده است؛ به گونه‌ای که امروزه پرتره‌ها در رسانه‌های گوناگونی ایجاد می‌شوند و اهداف متفاوتی دارند.

کتاب پرتره نگاری، نوشته شیرر وست، یکی از مهمترین آثار در این حوزه است که به تازگی به فارسی برگردانده است.

این اثر در ۸ فصل با نگاهی دقیق به بررسی هنر پرتره نگاری پرداخته و  در آن دقیق شده است، پرتره چیست؟ کارکردهای پرتره نگاری، قدرت و جایگاه، پرتره نگاری گروهی، مراحل زندگی، جنست و پرتره نگاری، سلف پرتره نگاری، پرتره نگاری و مدرنیسم و هویت ها عناوین این کتاب را شکل می دهند که هر کدام زیرعنوان های مختلفی را شامل می شوند.

این کتاب در کنار متن، ۱۳۸ اثر هنری پرتره نگاری که نکات هنری مهمی در خود داشته اند را نیز تحلیل و در مواردی هنرمند صاحب اثر را نیز معرفی می کند، در بررسی نگاره های هنری این نکته نیز اهمیت دارد که می توان آثاری از از سال های نخست میلادی تا سال ۲۰۰۴ را در آن دید و این گونه تاریخ نگاری دقیقی از این گونه هنری به دست می دهد.

شیرر کارول وست، نویسنده این کتاب مورخ هنر، استاد دانشگاه بریتانیایی-آمریکایی است وی قبلاً معاون معاون دانشگاه شفیلد بوده و از اکتبر ۲۰۱۷ معاون دانشگاه ناتینگهام است. وست در مراسم اهدای افتخارات سال نو ۲۰۲۱ به دلیل خدمات آموزشی اش نشان امپراتوری بریتانیا (فرمانده والا مقام امپراتوری بریتانیا (CBE)) را دریافت کرد، این نشان به بریتانیایی ها و هر کسی که موفقیتی برای بریتانیا کسب کرده باشد، اهدا می شود.

در بخشی از این کتاب می خوانیم:

«روش رایج دیگری که به وسیله آن رهبری و قدرت در پرتره نگاری مورد دلالت قرار می گرفت، ترکیب پرتره نگاری با نقاشی تاریخی بود. نقاشی تاریخی – آنچه نظریه پرداز رنسانس لئون باتیستا آلبرتی «istoria» می نامد، به طور سنتی خدایان و قهرمانان را در حال انجام کردار نیک یا نمایش دلاوری های جسمانی و فضیلت های اخلاقی بازنمایی می کند. از آنجا که نقاشی تاریخی معمولا درباره افرادی در گذشته است، بنابراین بازنمایی این افراد نیز ناگزیر فرضی است و شباهت رئال پرتره نگاری اصولا در تضاد با رسالت نقاشی تاریخی قرار می گیرد.

با این حال هنرمندان از ترکیب این دو ژانر راضی بودند و افراد زنده را در میان کاراکترهای تاریخی و حماسی به تصویر می کشیدند. بنابراین مرز میان افراد معاصر و قهرمانان جاودان یا قدیسها تیره و تار می شد. این امر شیوهای رایج در هنر رنسانس ایتالیایی بود که در آن چهره زنان و مردان اصیل به جای چهره قدیسان و شهیدان قرار می گرفت و یا به شکل شاهدان لحظات مهم تاریخ مسیحیت ظاهر می شدند. نمونه ای برجسته از این دست فرسکوی گیرلاندایو از زندگی سنت فرانسیس در کلیسای کوچک ساستی در سانتا ترینتیا، فلورانس، است.

در این اثر زندگی سنت فرانسیس به شکل مجموعه شمایل نگارانه پیچیده ای روایت شده است، اعضای شناخته شده خانواده تورنابونی، حامیان کلیسا، نیز در آن حضور دارند که شاهد و درگیر در زندگی و معجزات فرانسیس هستند. آندرئا مانتینا از تکنیک تقریبا متفاوتی استفاده کرده است و بازنمایی شبه – تاریخی از خانواده گونزاگا را در فرسکواش که برای اتاق خواب اختصاصی شان در قصرشان در مانتوآ تهیه دیده بود، به نمایش گذاشته است.» (ص۷۳)

کتاب پرتره نگاری، در ۲۲۲ صفحه، با ترجمه مائده میرزایی عطاآبادی، توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.