موانع جایگاه واقعی سینمای مستند؛ سیستم تولید، توزیع و سرمایه‌گذاری

رییس هیات مدیره خانه سینما گفت: اینکه در سال‌های گذشته سینمای مستند نتوانسته جایگاه و پایگاه واقعی خود را در سینمای حرفه‌ای داشته باشد دلایل متعددی دارد که یکی از جدی‌ترین آنها سیستم تولید، توزیع، سرمایه‌گذاری و سرمایه‌داری در سینمای امروز ایران است.
به گزارش ایرنا، سینمای مستند را می‌توان آینه شرایط اجتماعی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی و مهمتر از آن فرهنگی در هر جامعه دید.
در حقیقت سینمای مستند به دلیل تلاش مستمری که برای به تصویر کشیدن حقایق آن گونه که هست (نه آن گونه که باید باشد) دارد، چشم بیدار و محل ارجاعی برای واقعیت‌های زندگی اجتماعی در هر دوره و شرایطی است.
توجه به این جنس از سینما علاوه بر آن که می‌تواند برای آیندگان ترسیمی از حال حاضر به عنوان گذشته‌ای تاریخی باشد، برای صاحبنظران، مدیران و همه دغدغه‌مندان به دلیل نگاه بی‌واسطه و بدون فیلتری که به حقایق دارد می‌تواند گامی در جهت آسیب شناسی و تغییر وضعیت موجود باشد.

سینمای مستند یکی از مهمترین جلوه‌های فرهنگی جامعه است
محمدعلی نجفی (زاده ۱۳۲۴ در اصفهان) کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و بازیگر در گفت وگو با ایرنا بیان کرد: سینمای مستند یکی از مهمترین جلوه‌های فرهنگی جامعه است چرا که هم سینما است و هم تصویری از فرهنگ ارائه می‌دهد؛ سینما خود هنر مدرن است، یعنی از جهان مدرن حرف می‌زند همانگونه که ما امروز به وسیله برخی فناوری‌ها با هم حرف می‌زنیم و این اتفاقی است که مدرنیته ایجاد کرده است.
از سوی دیگ سینمای مستند مهمترین المان ما است چرا که هم سینما است و هم تاریخ را ضبط می کند؛ یعنی امروز ما به واسطه سینمای مستند بخشی از جهان روزمره خود را ثبت می کنیم و این جریان در عین حال نمایانگر بخشی از تاریخ است به همان صورتی که ساختمان‌های امروز نشانی از معماری این دوران است.
کارگردان سریال سربداران (۱۳۶۳) ادامه داد: امروز ممکن است به نظر برسد چرا و برای سینمای مستند چه هست؟ اما این سینما تاریخ را برای دوره‌هایی پس از خود ثبت می کند تا آیندگان بدانند که در این برهه زمانی چه اتفاقی افتاده است.
هر اتفاقی که در رابطه با سینمای مستند برگزار می شود (مصاحبه با مستندسازان یا درباره مستندها، رونمایی از پوستر، جشن مستقل و …) فوق‌العاده است چرا که تاریخ و مقطعی از تاریخ را ثبت می‌کنیم که امروز برای نسل شما پر از علامت سوال است؛ ابهاماتی که چه بخواهید و چه نخواهید، چه بپرسید و چه نپرسید برای شما وجود دارد و این ابهام‌ها از کانال سینمای مستند مطرح و پرسیده می‌شوند.
کارگردان فیلم مستند پیاده‌روهای کلان شهر (۱۳۸۵) تاکید کرد: اگر مبنا و پایه سینمای داستانی ما سینمای مستند باشد (که بسیاری هم در این راستا حرکت کرده‌اند) مثلا قبادی، زمانی برای مستی اسب‌ها _ اولین فیلم بلند سینمایی بهمن قبادی است که در سال ۱۳۷۸ در یک روستای مرزی ایران و عراق و با بازی بازیگران غیر حرفه‌ای ساخته شد_ را در ابتدا به شکل مستند ساخت و بعد آن را به یک فیلم سینمایی مطرح بدل کرد؛ محمد کارت کارگردان فیلم شنای پروانه هم در ابتدا کار مستند ساخت و پس از آن این فیلم را تولید کرد که با اقبال زیادی مواجه شد و بسیاری به تماشای آن نشستند و با آن ارتباط برقرار کردند، خروجی‌های موفقی را می‌توان برای سینما متصور شد.
وی افزود: در یک کلام حرف من این است که اگر سینمای مستند پی و پایه سینمای حرفه‌ای شود، سینمای حرفه‌ای می‌درخشد.
نجفی در پاسخ به این پرسش که چرا در سال‌های گذشته سینمای مستند نتوانسته چنین جایگاه و پایگاهی برای سینمای حرفه‌ای داشته باشد، تصریح کرد: این موضوع دلایل متعددی دارد که یکی از جدی‌ترین آنها سیستم تولید و توزیع و سیستم سرمایه‌گذاری و سرمایه‌داری در سینمای ایران امروز است.
در دهه ۶۰ این موضوع حرف نخست را نمی‌زد یعنی اگر سینمای دهه شصت را بررسی کنید متوجه می‌شوید که سرمایه حرف اول را نمی‌زند و بسیاری از تولیدات در این برهه به سینمای مستند نزدیک هستند.
وی افزود: من در این دهه فیلم گزارش یک قتل را ساختم (فیلمی به کارگردانی محمدعلی نجفی و نویسندگی علیرضا رئیسیان، حسن هدایت، محمدعلی نجفی ساختهٔ سال ۱۳۶۵) که محور اصلی آن شهر اصفهان است که ببینده در این فیلم با مقطعی تاریخی آشنا می‌شود.
در آن دوره (دهه ۶۰) سرمایه تعیین کننده نبود بلکه فکر و تفکر تعیین کننده بود و این دلیلی است که ما خروجی تولیدات دهه ۶۰ را این گونه می بینیم.
بازیگر سریال‌های در چشم باد (۸۷-۱۳۸۲)، آن سوی مه (۱۳۸۴) و معمای شاه (۱۳۹۴) خاطرنشان کرد: به تدریج و پس از گذر از این دوره، سرمایه تعیین کننده و نتیجه این اتفاق این می‌شود که کیفیت تولید و تفکر دیگر همچون گذشته اهمیتی ندارد.
زمانی نیچه گفت که خدا مرده و کالا و پول جایگزین آن شده است؛ موضوعی که به راحتی در سینمای امروز می بینید. اگر چیزهایی که قبلا اهمیت داشتند امروز اهمیت ندارند چون سرمایه تعیین کننده و تصمیم گیرنده است.

سرمایه نباید همه فضای سینما را احاطه کند
نجفی با اشاره به این موضوع که سرمایه نباید همه فضای سینما را احاطه کند توضیح داد: وقتی این تعادل بین تفکر و سرمایه نباشد جریان درست نیست؛ اگر ۵۰ درصد سرمایه اثرگذار باشد و ۵۰ درصد تفکر، وضعیت می‌تواند مساعد باشد اما امروز چیزی حدود ۸۵ درصد و حتی شاید بیش از آن سرمایه تعیین کننده است و باقی و چیزی حتی کمتر از آن تعقل.
نسل ما که در دهه ۶۰ جوان بودیم توانستیم به این دوران شکل و جهتی از لحاظ خروجی آثار بدهیم، نسل شما سوال دارد اما هنوز جرات یا امکان طرح آن را نداشته است و یا تصور می‌کنند هر سوالی که داشته‌اند پیشتر جوابی به آن داده شده است در صورتی که اگر این سوالات مطرح شود، تغییر می‌تواند محقق گردد. چرا که این سوالات را آدم‌های واقعی از موقعیت‌های واقعی مطرح می کنند.
تهیه کننده فیلم سینمایی گرگ بازی (۱۳۹۶) گفت: یکی از موضوعاتی که باعث رویگردانی از تلویزیون شده این است که هیچ چیزی از آن واقعی نیست و تصویری واقعی از زندگی یا پاسخی واقعی برای زندگی مردم ایران ندارد.
حتی این موضوع در مستندهای تلویزیونی هم تجلی دارد چرا که مستندهایش هم ربطی به شما و ایران ندارد و به مجرد این که بخواهد به شما مربوط شود، تلویزیون گزینه ای واقعی نیست.
محمدعلی نجفی فعالیت هنری خود را با کارگردانی نمایش سربداران در حسینیه ارشاد شروع کرد. علی شریعتی یکی از مشوقان نجفی برای وارد شدن به عرصهٔ هنرهای نمایشی بوده‌است.
وی در سال ۱۳۵۶ مؤسسه آیت فیلم را با همکاری «انجمن اسلامی مهندسین» تأسیس کرد. نخستین فعالیت هنری سینمایی‌اش کارگردانی فیلم جنگ اطهر بود که این فیلم را در سال ۱۳۵۸ ساخت.
نجفی در نخستین نشست پانزدهمین هیأت مدیره خانه سینما روز شنبه پانزدهم شهریور ماه ۱۳۹۹ که طی انتخابات داخلی صورت پذیرفت، رئیس هیات مدیره خانه سینما شد.
بازی در سریال های زمین آسمانی (۱۳۷۳) و نجوا و ایراندخت (۱۳۹۷) اولین و آخرین نقش‌های ایفا شده در مقام بازیگر توط محمدعلی نجفی بوده است.