دوستداران امام هشتم (ع) وقتی با موضوع معنویت «زیارت» مواجه می‌شوند موقعیت‌های معنوی جذابی را شکل می‌دهند که می‌تواند دستمایه کار فیلمسازان و فیلمنامه‌نویسان قرار گیرد. «بدون قرار قبلی» به کارگردانی بهروز شعیبی جدیدترین فیلم ساخته شده در این حوزه است.
به گزارش ایرنا، سالانه میلیون‌ها ایرانی مشتاق مهمان حرم امن رضوی می شوند و افتخار زیارت امام هشتم را پیدا می کنند. ایرانیان خاطرات شیرینی از سفر به مشهد دارند و هر زمان صحبت از مسافرت بشود سفر به این شهر معنوی حتما در ردیف اولویت های هموطنانمان قرار می گیرد. ضمن این که مسلمانان دیگر کشورها نیز شور و شوق زیادی برای زیارت امام رضا (ع) از خودشان نشان می دهند و همواره حضور پررنگی در شهر مشهد دارند.
سه گروه زائران ایرانی، مجاوران حضرت و زائران بین المللی وقتی با مساله معنوی «زیارت» مواجه می شوند موقعیت های معنوی جذابی را شکل می‌دهند که می تواند دستمایه کار فیلمسازان و فیلمنامه نویسان قرار گیرد. اما سینما و تلویزیون ما از این ظرفیت تمام نشدنی تا چه اندازه استفاده کرده است؟
برای پاسخ به این سوال تعدادی از فیلم های ساخته شده در رابطه با فرهنگ رضوی را مرور کرده‌ایم. در بین فیلم های امروزی می توان به آثاری چون بدون قرار قبلی، شب ، هر شب تنهایی، بیا از گذشته حرف بزنیم، شب‌های روشن، روز هشتم ، زیارت و مسافر شبو مستندهای رضای رضوان و یا ضامن آهو اشاره کرد.
بیشتر سکانس های این فیلم ها در مشهد فیلمبرداری شده و مضمونشان در رابطه با جایگاه معنوی بارگاه مطهر رضوی است. مضمون اصلی همه این فیلم ها را می توان در چند زیر شاخه شفا، معجزه و شوق زیارت و برکات آن دسته بندی کرد.
«بدون قرار قبلی»؛ آرامش یک مهاجر
فیلم بدون قرار قبلی ساخته بهروز شعیبی؛ همان طور که از نامش پیداست درباره زیارتی است که بدون مقدمه و بی‌خبر اتفاق می‌افتد. در این فیلم حضور یک پسربچه اوتیسمی و تغییر تدریجی او انگیزه‌ای برای سفر به شهر مشهد می‌شود. این پسربچه زمانی که به مشهد می‌رسد تاثیر محیط معنوی را به وضوح می‌شود بر روحیات و رفتارش دید. الکس در دل آرامش آلمان بی‌قرار است، اما در هیاهوی شهر مشهد آرام می‌گیرد.
حضور معنوی حرم امام رضا(ع) در فیلم کاملا به اندازه است. کیفیت و کمیت زیارت یاسی نیز کاملا با شخصیتش همخوانی دارد و لحنی شعاری پیدا نمی‌کند. یاسی (پگاه آهنگرانی) از پیرمرد بیمار (با بازی رضا صابری) درباره دلایل حضورش در آن خانه می‌گوید و پیرمرد سکوت می‌کند.
در ادامه نمایی از گنبد طلایی حرم را می‌بینیم که با زبان بی‌زبانی دارد پاسخ یاسی را می‌دهد. آن پیرمرد بیمار در نقطه مقابل یاسی مهاجر قرار می‌گیرد. فردی که حاضر نمی‌شود تسلیم مدرنیته شود و هر جور شده می‌خواهد آب و خاکش را حفظ کند.
«ولایت عشق»؛ یک مرور تاریخی
در شاخه آثار تاریخی، سریال ولایت عشق مهدی فخیم‌زاده شاخص‌ترین اثری است که درباره زندگی تاریخی امام هشتم ساخته شده است. فخیم‌زاده با ولایت عشق بخش‌های مهمی از تاریخ اسلام و تشیع را ورق زد و ابعاد مختلف زندگی آن حضرت را به بینندگان تلویزیونی شناساند. ساخت کارهای تاریخی همچون ولایت عشق نیازمند صرف بودجه های سنگین در قالب پروژه های الف ویژه است.
داستان با مرگ هارون الرشید خلیفه عباسی و روی کار آمدن پسرش امین آغاز می‌شود. در ادامه جنگ امین و برادرش مامون، خلافت مأمون و حضور حضرت امام رضا(ع) در مرو روایت شده است. همچنین این سریال به بیان حوادث مهم این دوران از جمله نماز باران، نماز عید فطر و مناظرات بین ادیان می‌پردازد.
«شب» و آرزوی قلبی یک انسان زمینی
فیلم شب عطش یک متهم دستبند زده شده برای زیارت را نشان می دهد. شب بر خلاف جریان متداول فیلم‌های دینی یک انسان برگزیده و متعالی را در مرکز ثقل داستانش قرار نمی‌دهد، بلکه سراغ یک آدم کاملا معمولی می‌رود. انسانی که بشدت زمینی و قابل باور است، این امکان را می‌یابد تا در یک لحظه حس درونی‌اش را نسبت به امام مهربانی‌ها نشان دهد.
آنچه بر تمام لحظات فیلم سایه افکنده، حس شور و شوقی است که یک مجرم برای زیارت از خود نشان می‌دهد. این هیجان زیارت بیش از همه در لحظه‌ای که مجرم (با بازی عزت‌الله انتظامی) در زائر سرا چشمش به گنبد طلایی حرم می‌افتد، نمایان می‌شود. این گونه است که شوق رسیدن به حرم، تعلیق کمرنگ فیلم را رقم می‌زند.
در فیلم شب خبری از تحول‌های ناگهانی فیلم‌های دینی نیست. اصلا قرار نیست قهرمان داستان به آدم دیگری تبدیل شود. قهرمان در پایان فیلم همان آدمی است که در ابتدا می‌شناختیمش؛ نه مقصدش تغییر کرده و نه جرمش پاک شده است، فقط آرزوی قلبی‌اش برآورده شده و توانسته با حضور در صحن حرم برای لحظه‌ای به آرامش برسد. تحول او در این حد است که در یک لحظه پس از درک رحمت الهی دلش می‌گیرد و اشکش جاری می‌شود.
در فیلم شب نمایندگان سه نسل از بازیگران سینمای ایران گرد هم آمده‌اند و ضیافتی دیدنی را برپا کرده‌اند. امین حیایی و عزت‌الله انتظامی به عنوان دو بازیگر از نسل جدید و قدیم بده بستان‌های خوبی با هم دارند.
خسرو شکیبایی زمانی که برای بازی در فیلم شب (صدر عاملی) به مشهد آمده بود، می گفت: آرزو داشتم بعد از فیلم کیمیا یک بار دیگر هم افتخار بازی در فیلمی مربوط به مشهد و امام رضا (ع) را پیدا کنم.
در کیمیا یکی از حسی ترین لحظات بازی اش زمانی است که به گنبد طلایی امام مهربانی‌ها چشم دوخته و برای رهایی از بحرانی که در آن گرفتار شده، دعا می کند. او با شب به آرزویش رسید. اگر در کیمیا فقط چند سکانس مربوط به حرم امام رضا (ع) می شد، شب فیلمی بود که تمام لحظاتش حال و هوایی معنوی و مذهبی داشت و او نقش مدیر یک زائر سرا را چقدر دلنشین بازی کرد. همه می دیدند که در پشت صحنه از درد به خود می پیچد، اما به محض روشن شدن دوربین دوباره همان خسرو شکیبایی قبراق و سرحال و آماده می‌شد.
«هر شب تنهایی»؛ تحول مثبت زن پریشان
هر شب تنهایی ساخته رسول صدرعاملی بیانگر تحول مثبتی است که پس از زیارت در درون یک زن افسرده و پریشان اتفاق می‌افتد.
حامد بهداد و لیلا حاتمی دو ستاره جوان سینمای ایران در این سریال با یکدیگر همبازی هستند. دیدن فیلم به آنهایی که دلشان برای حرم امام رضا (ع) تنگ شده به شدت توصیه می‌شود. چون در بیشتر سکانس‌های فیلم دوربین به داخل حرم می‌رود و صحن‌ها و رواق‌های این مکان معنوی را نمایش می‌دهد. در این فیلم لیلا حاتمی نقش زنی بیمار و ناامید به نام «عطیه» را بازی می‌کند که به اصرار همسرش روانه شهر مقدس مشهد می‌شود. در تاثیرگذارترین سکانس فیلم حامد بهداد دنبال عطیه می‌گردد و او را درحرم رضوی پیدا می‌کند. عطیه کنار حوض بزرگ این صحن نشسته و غرق در افکار خودش شده است.
او که با بیماری لاعلاج دست و پنجه نرم می‌کند به همسرش می‌گوید: «حالم خوبه؛ می‌خوام برم زیارت». این سکانس در صحن جمهوری حرم تصویربرداری شده است. در پشت سر عطیه فواره‌های رنگین حوض را می‌بینیم که زیبایی خاصی به قاب تصویر بخشیده است. در این فیلم نماهای شب و روز حرم در کنار هم دیده می‌شود. در نماهای روز چرخ زدن کبوترها در اطراف گلدسته‌ها جذابیت بصری خوبی دارد. در نماهای شب هم لحظه‌ای که زوج جوان از کنار فرش‌های پهن شده در صحن جمهوری عبور می‌کنند زیبا و خاطره انگیز است.
حل مشکلات مالی در «زیارت» و «روز هشتم»
فیلم های زیارت و روز هشتم زندگی انسان های گرفتاری را نشان می دهند که با آمدن به مشهد و زیارت حرم امام رضا (ع) مشکلات اقتصادی و مالی شان حل می شود.
داستان زیارت ساخته صادق کرمیار روایتگر مردی طلبکار است که برای دست یافتن به طلب و بدهکار راهی مشهد می شود. در راه سفر به مشهد، زائرهایی دیگر را می بنید که هر کدام حاجتی دارند و به امید حاجت روا شدن و کرامتی از امام رضا (ع) به زیارت مشهد آمده اند و …
مرحوم حسن جوهرچی، ستاره اسکندری، فریده سپاه منصور و اردلان شجاع کاوه در این فیلم بازی کرده‌اند.
روز هشتم با بازی بازیگرانی چون انوشیروان ارجمند، علیرضا خمسه، امیر حسین مدرس، فرزاد حسنی، عسل بدیعی، افسر اسدی و مهدی صباغ تولید شد و داستان سه شخصیت به نام‌های شکوهی، رستمی و زینت بود که هر کدام بنابه دلیلی به مشهد می‌روند. مسائل و مشکلاتی برای آنان به وجود می‌آید که در سایه توسل به امام رضا (ع) و توجه حضرتش مرتفع می‌شود.
«بیا از گذشته حرف بزنیم»؛ زیارت از نگاه سه زن سالخورده
در فیلم تلویزیونی بیا از گذشته حرف بزنیم ساخته حمید نعمت الله سه زن سالخورده باصفا و خوشگذران را می بینیم که برای زیارت به مشهد می آیند و به حقایقی درباره زندگی یکدیگر دست پیدا می کنند.
ثریا قاسمی، پوراندخت مهیمن، مرحوم مهین شهابی، بازیگران این فیلم هستند.
بیا از گذشته حرف بزنیم جایزه بهترین فیلم، فیلمنامه و کارگردانی پنجمین جشنواره فیلم رضوی را در سال ۸۸ دریافت کرد.
«پایتخت»؛ بریم مشهد
مجموعه پایتخت در بیشتر فصل‌هایش اشاره‌های معنوی و تاثیرگذاری به امام هشتم شیعیان داشته است. سیروس مقدم چند سال قرار بود سریالی درباره مشهد و زیارت بسازد که در نهایت به سرانجام نرسید. مسأله دلبستگی عاطفی سیروس مقدم به زیارت حرم امام رضا (ع) به اثر انگشت او بدل شده است. مقدم در بسیاری از کارهایش ماجرای ارتباط معنوی ایرانیان با شهر مشهد را در خرده داستان هایش می‌گنجاند و در لحظات سرنوشت ساز از آن بهره می‌گیرد. تکیه کلام «بریم مشهد» که متعلق به بابا پنجعلی بود و تا مدت ها بر سر زبان ها افتاد در کنار وجه طنزآمیزش بیانگر آرزوی قلبی همه شخصیت های سریال بود؛ آرزویی که در آخرین قسمت پایتخت یک رنگ واقعیت گرفت.
کامیون ارسطو که قرار بود در مسیر بازگشت از تهران به سمت علی آباد برود، پس از خروج از باتلاقی هولناک عازم مشهد شد و خانواده نقی را از هیاهوی تهران به ساحل آرامش رساند. پیشنهاد رفتن به مشهد از طرف هما بیان می‌شود؛ همسری که همیشه تصمیم های عاقلانه می‌گیرد و اسمش نماد سعادت و خوشبختی است. اولین فصل پایتخت زمانی به پایان رسید که بابا پنجعلی دست به سینه رو به حرم ایستاد و به امام مهربانی ها سلام داد. انگار قرار است همیشه شخصیت هایی با حضرت حرف بزنند که ما انتظارش را نداریم. پیرمردی که گرفتار غول آلزایمر شده و زنی که زبان چینی را برای ابراز ارادت برمی‌گزیند.
دیگر شخصیتی که بر نیروی معنوی امام رضا(ع) تکیه کرد و جوابش را گرفت نقی (با بازی محسن تنابنده) بود. او در میدان کشتی با توسل به امام هشتم حریفش را ضربه فنی کرد و بر سکوی اول عشق و دلدادگی ایستاد.
این بار با سریالی مواجهیم که از امام رضا (ع) و زیارت سخن می‌گوید؛ ولی سراغ معجزه و مسایل ماورایی نمی رود. شخصیت‌های پایتخت آدم های معمولی هستند که آرزوهایی زمینی دارند. می‌خواهند در کشتی قهرمان شوند، در کنار هم به خوشبختی برسند، فرزندان سالمی داشته باشند و … .
اگر بخواهیم فهرست لحظه های معنوی سریال های سیروس مقدم را کامل کنیم، باید اشاره ای به پایتخت ۲ هم داشته باشیم. در پایتخت ۲ ماجرای شکار آهو توسط شکارچی غیرمجاز و آزادسازی حیوان بی گناه اشاره‌ای نمادین به لطف و مهربانی «ضامن آهو» داشت.
«یا ضامن آهو»؛ اتفاقات یک روز کامل در حرم
پرویز کیمیاوی در فیلم مستند یا ضامن آهو آنچنان شیفته زیبایی های بصری حرم امام رضا(ع) می شود که تصمیم می گیرد، دوربین را از فضای معنوی آنجا بیرون نیاورد. تمام لحظات فیلم به نمایاندن رابطه عاشقانه مردم با امام رضا (ع) در داخل حرم، اختصاص یافته است.
نکته مهم درباره یا ضامن آهو آن است که برای اولین بار ورود دوربین به داخل حرم با بازدید یک هیئت سیاسی خارجی همزمان شده است و مسئولان به همین خاطر حرم را قرق کرده اند. این خلوت فرصت مناسبی را برای فیلم برداری از آینه کاری ها و معماری حرم فراهم کرده است فیلمساز در یک سکانس به وضوح از این تمهید استفاده کرده است. جایی که دورتادور ضریح حرم کاملا خلوت است در یک لحظه درها از چارچوب به طرفین باز می شوند و مردمی که در پشت درهای بسته بی صبرانه انتظار می کشیده اند با شتاب به سوی ضریح می دوند و آن را در آغوش می کشند، یا ضامن آهو فرمی دایره ای دارد. فیلم با طنین خوش صدای نقاره چی ها آغاز می شود و با تکرار همین لحظه به پایان می رسد.
در بین این دو لحظه شاهد نماهای زیبایی هستیم از حرم، خدام، زنی که شمع روشن کرده و دخیل بسته است، بیمارانی که برای شفا گرفتن آمده اند و مشتاقانی که در خلوت خودشان با حضرت راز و نیاز می‌کنند. زوایای دوربین و انتخاب فرم تصویری که کیمیاوی انتخاب کرده یکی از به یادماندنی ترین مستندها درباره حرم رضوی را رقم زده است. فیلم به مرور اتفاقات یک روز کامل در حرم می پردازد و در نهایت با غروب آفتاب به اتمام می رسد.
کیمیاوی همزمان با یا ضامن آهو ۱۵ فیلم مستند درباره خراسان ساخته است. فیلم هایی که در آنها به مکان ها و موضوعاتی چون مسجد گوهرشاد، بازارهای مشهد، فیروزه تراشی، سنگ تراشی، پوستین دوزی و … می پردازد.
«رضای رضوان»؛ افتخار خدمت به امام مهربانی‌ها
چند سال پیش مجید مجیدی فیلم مستندی به نام رضای رضوان ساخت که در چند قسمت از تلویزیون پخش شد. این فیلم با روایتی ساده و دلنشین به جزئیات زندگی خادمان حرم امام رضا (ع) می‌پرداخت. مجیدی پای صحبت خادمان نشست و نشان داد که آنها با چه عشق و علاقه‌ای به زائران و مجاوران امام هشتم خدمت می‌کنند.
خادمانی که در قاب تصویر ظاهر شدند شغل‌های متفاوتی داشتند؛ از استاد دانشگاه گرفته تا مهندس و پزشک که افتخار خدمت به امام مهربانی‌ها را پیدا کرده بودند. نکته جالب توجه در آن مستند نگاه نادرست برخی از مصاحبه‌شوندگان به خادمان بود. برخی از مردم نمی‌دانستند که این خادمان دلسوز به صورت افتخاری در حرم فعالیت می‌کنند و شغل و حرفه اصلی‌شان کار دیگری است.
این مستند روایت مردانی است که بی مُزد و منت در حرم امام رضا (ع) مشغول امر کفشداری زائران هستند. عشق کفشداران حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) در خدمت رسانی به زوار حرم مطهر ثامن الحجج و شرح لذت این توفیق از زبان خود آنها و همچنین عشقی که زوار به این امام همام دارند در این مستند تصویر می شود.
بدون دیدگاه