«در مورد تکیۀ خانوادگی عبدالحسین سپنتا می‌توان فراخوان داد و دید چه کسانی بهاین حوزه وارد می‌شوند. مردم طرح بدهند و نقش مستقیم ایفا کنند. وقتی می‌خواهیمجایی مانند تکیۀ سپنتا دگرگون شود، باید تلاش همگانی کرد. مسئولان، نخبگان و مردمهمه در کنار هم باید بکوشند.»
به گزارش ایسنا، این بخشی از پیشنهادهایی است که در این گزارش و به‌منظور واکاوی ظرفیت‌ها وموانع پیشرفت تکیۀ سپنتا در مجموعۀ تخت فولاد ارائه شده است. تکیه‌ای درگورستانی پرقدمت در شهر اصفهان که بخشی جدانشدنی از هویت این دیار است. گویی شهری در دل شهر اصفهان است. این قطعۀ بی‌نظیر جان و تاریخی دراز وپررمزوراز دارد. به هر گوشه و کنار آن که بنگریم، یادها و یادگارهایی تجلی می‌کند کهبخشی جدانشدنی از سرگذشت ما اصفهانی‌ها و چه‌بسا همۀ ایرانیان است. تکیۀخانوادگی سپنتا که پدر سینمای ناطق ایران، عبدالحسین سپنتا در آن آرمیده، یکی از آنتکیه‌های پرماجرا در مجموعۀ تخت فولاد محسوب می‌شود که در گزارش پیش رو بهوضعیت بهسازی آن نظر می‌کنیم.
در مسیر تکیۀ خانوادگی سپنتا
در حال حاضر، دورافتادگی از بدنه‌های اصلی و معروف‌تری که در شهر از تخت‌فولادمی‌شناسیم، همچنین نداشتن اتاقک و بقعه و نشان اختصاصی از ویژگی‌های اساسیاین تکیۀ خانوادگی است. قبر عبدالحسین سپنتا و پنج تن دیگر از زنان و مردان اینخانواده در زمینی بایر قرار دارد که بیشتر آن را علف‌های هرز و گیاهان خودرو فراگرفتهاست. بنابراین، نه‌تنها سرا یا دست‌کم سایه‌بانی وزین و درخور شخصیت سپنتا ندارد، ازجنبۀ فضای سبز نیز ساماندهی و برنامۀ خاصی دیده نمی‌شود. وقتی در میانۀ اینزمین رها قرار بگیریم، یک ضلع داخلی آن روبه‌روی منازل مسکونی است. اما سه طرفدیگر این محدوده را دیوارهای آجری و دری کهنه احاطه می‌کند؛ یعنی حتی اگر بنایآرامگاهی فراخور و زیبنده ممکن نباشد، دست‌کم می‌توان به زیباسازی این جدارهایبی‌نقش و نگار توجه کرد.
اما این مقابر و مهم‌تر از همه مزار عبدالحسین سپنتا که در محلۀ مصلی اصفهان قراردارند، از مؤلفه‌های شایان توجهی نیز برخوردارند. نخست اینکه خیابانی که به تکیۀخانوادگی سپنتا می‌رسد به همین نام معروف است. بن‌بستی نیز که تکیه به آن منتهیمی‌شود، نام سپنتا را بر خود دارد و این اسم‌گذاری از طریق دو تابلو، یکی در ورودیبن‌بست و یکی بر دیوار کوچه کاملاً آشکار است. تابلویی دوزبانه نیز با عنوان «آرامگاهعبدالحسین سپنتا» به کوشش مجموعۀ تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد درگوشه‌ای از بن‌بست یافتنی است که باید آن را در شمار ویژگی‌های مثبت تکیه برشمرد. سنگ قبر عبدالحسین سپنتا نیز سنگی متناسب و از نوشتاری برخوردار است که معرفشخصیت چندبعدی این هنرمند به شمار می‌آید.
بخشی از تکیه خانوادگی سپنتا
آرامگاه سپنتا به روایت مدیران تخت فولاد
بااین‌همه، بر اساس کاستی‌هایی که در ابتدا اشاره شد، مقبرۀ عبدالحسین سپنتا و دیگرافراد خانوادۀ او در وضعیت ایدئالی به سر نمی‌برد و بدیهی است که تا رسیدن بهجایگاهی مطلوب و برازنده فاصلۀ زیادی دارد.
ابراهیم عمرانی، مدیر مجموعۀ تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد دراین‌باره بهایسنا توضیح داد: اینکه دربارۀ مقبرۀ عبدالحسین سپنتا در جامعه دغدغه‌هایی وجوددارد ارزشمند است، اما باید بگویم که اکنون برنامۀ مشخص و مصوبی برای این تکیهنداریم. البته طرح‌ها و ایده‌هایی مطرح بوده است که تا امروز به قطعیت نرسیده‌اند.
همچنین سیدعلی معرک‌نژاد، مدیر پیشین این مجموعه نیز در پاسخ به ایسنا و ضمناشاره به وجود حساسیت‌ها و بازتاب‌های منفی دربارۀ برخی از شخصیت‌ها، اشاره کردکه موقع بحث دربارۀ شخصیتی همچون عبدالحسین سپنتا تمجید یا بدگویی از اومسئله‌ای درخور اعتناست. او به این جمله بسنده کرد: واقعیت این است که در زمانمدیریت من اقدام ویژه‌ای انجام نشده و هرچه بوده و نبوده با مدیر فعلی آن، آقایعمرانی، در میان گذاشته‌ام.
تأثیر تبیین حریم تخت فولاد در بهسازی تکایای دورافتاده
ایسنا با هدف موشکافی بیشتر این مسئله با عبدالرسول امینی، راهنمای تخصصی مجموعۀ تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، گفت‌وگو کرد تا جنبه‌های متعدد اینمقبره و ضرورت بهسازی و چالش‌های پیش روی آن دقیق‌تر بررسی شود. امینی درگفت‌وگو با ایسنا و در ابتدای بحثش دربارۀ تکیۀ خانوادگی سپنتا چنین بیان کرد: قبل ازبحث درخصوص تکیۀ خانوادگی سپنتا می‌خواهم نگاهی کلی‌تر به تخت فولاد داشتهباشم و بگویم که مقابر این‌چنینی کم‌وبیش در این مجموعۀ تاریخی پیدا می‌شود ومنحصر به این کارگردان کشورمان نیست. باید پذیرفت که بخشی از مقبره‌ها درموقعیتی واقع‌اند که مردم در آن محوطه به خانه‌سازی دست زده‌اند. مردم نسبت بهمحوطۀ چنین مقابری ادعاهایی دارند که معضلی جدی است.
او که از پژوهشگران مشاهیر تخت فولاد است و در دانشنامۀ این مجموعه هم مقالاتیدارد، دربارۀ نگاه مردم به وجود مقابر تک یا دورافتاده و واقع در حصار منازل مسکونیادامه داد: افرادی که در همسایگی این مقابر زیست می‌کنند، تمایلی ندارند که مجاورمنزلشان گورستان باشد. مردم هر کاری می‌کنند تا یکی‌دو قبر این‌چنینی که در جوارخانه‌هایشان است، از بین برود؛ زیرا معتقدند تأثیر مستقیمی بر افزایش قیمت منازل وزمین‌هایشان دارد. مردم می‌خواهند قبرستان‌های پیرامون منازلشان به هر شکلی شدهاست، تغییر کاربری بدهند.
امینی سپس با ذکر این نکته که تکیۀ خانوادگی سپنتا فقط یک نمونه از این مقابر درتخت فولاد است، چنین بیان کرد: در خیابان لسان‌الارض تکیه‌ای به اسم رضویخوانساری وجود دارد. این خانواده از نوابغ و استثناهای زمان خود بودند. در بیش ازیک دهۀ گذشته، شاهد بوده‌ام که تخت فولاد برای ساماندهی این بخش چهتلاش‌هایی کرده است. تخت فولاد به پاک‌سازی منطقه اقدام یا هر بار تابلوهایبزرگ‌تری نصب می‌کرد تا به طریقی توجه‌ها را جلب کند اما بی‌فایده بود.
این دانش‌آموختۀ رشتۀ تاریخ با تأکید بر اینکه تخت فولاد تلاش می‌کرد به هر شیوه‌ایضرورت بهسازی محوطۀ رضوی خوانساری را برای مردم روشن و شخصیت‌هایآرمیده در آن را معرفی کند، چنین افزود: در برابر اقدامات تخت فولاد، مردم نیزواکنش و مقاومت نشان می‌دادند. ممکن بود گاهی زباله‌های خود را در این محدودهبریزند یا برای ازبین‌بردن زباله‌هایشان آتش روشن کنند. مردم، این مرزهای تخت فولادرا به رسمیت نمی‌شناختند. قبر میرزا رفیع نایینی در دانشکدۀ پرواز نیز همین وضعیترا داشت. به‌طورکلی، اگر به تاریخ تخت فولاد نظر کنیم، می‌بینیم که در برخی دوران‌هامردم با هدف خانه‌سازی سعی در ازمیان‌بردن تکایا داشته‌اند.
یکی از ادوار مدیریتی تخت فولاد به دوران سیدعلی معرک‌نژاد مربوط می‌شود که بهمقابر یادشده توجه شد. امینی دربارۀ دوران او خاطرنشان کرد: با توجه به معضلاتی کهوجود دارد، تخت فولاد با هدف بهبود اوضاع در همۀ دوره‌ها تلاش‌هایی داشته است. برای نمونه، در زمان آقای معرک‌نژاد به‌منظور تعیین دقیق حریم تخت فولاد، همچنینمشخص‌کردن مرزهای آن بر روی نقشه کوشش جدی انجام شد. این اقدامی مهم برایسرتاسر مجموعۀ تخت فولاد بود. باید مشخص می‌شد که تمامی تکیه‌ها، حتیدورافتاده‌ترین آن‌ها جزئی از محدودۀ تخت فولاد است و نباید به حریم آن‌ها تجاوزکرد.
آرامگاه عبدالحسین سپنتا، پدر سینمای ناطق ایران
توسعۀ مقبرۀ سپنتا در گرو تلاش همگانی است
امینی در ادامه به سراغ تکیۀ خانوادگی سپنتا رفت و گفت: تکیۀ خانوادگی سپنتا دقیقاًبه همین ترتیب است و در مجاورت منازل مردم قرار دارد. درواقع، قبرهای فراوانی دراین محوطه نمی‌بینیم و شاید مردم بدشان نیاید که همین چند قبر هم نباشد. بقعه ونشان خیلی ویژه‌ای نیز در این حدود وجود ندارد.
او افزود: البته بقعه‌ای وجود داشت که در گذشته از سوی یکی از فرزندان سپنتا از میانبرده شد اما ظاهراً شهرداری و تخت فولاد از دیگر اقدامات فرزند سپنتا برای تغییرکاربری این حدود جلوگیری کردند. مردم ترجیح می‌دهند در نزدیکی خانه‌هایشان قبرینباشد، حتی اگر آن مقبره به شخصیتی چون عبدالحسین سپنتا بازگردد.
پژوهندۀ مشاهیر و مقابر تخت فولاد به ضرورت همکاری این مجموعه و شهرداریمنطقه ۶ اصفهان اشاره کرد و این‌گونه شرح داد: گاهی نیز مردم شخصیتی همچونسپنتا را نمی‌شناسند. در اینجاست که تخت فولاد و شهرداری باید با یکدیگر همکاری واو را معرفی کنند. بسیار اهمیت دارد که زیست و خدمات سپنتا به درستی برای مردمتبیین شود.
به‌نظر امینی آگاهی مردم در این حوزه بایسته و پرارزش است. او بر همین اساس چنینتوضیح داد: اگر مردم بنیان سینمای امروز را مرهون سپنتا بدانند در نوع خود تأثیردارد. سپنتا پدر سینمای ناطق ماست. از طرفی، در دیگر حوزه‌ها نیز کم شخصیتی نبود،او در شعر و نویسندگی و پژوهش و بازیگری هم جایگاه ویژه‌ای داشت. بنابراین، شایدحتی در همین محوطه بتوانیم یک موزۀ سینما بنا کنیم.
او دیگر پیشنهادهای خود را چنین ذکر کرد: ساخت تمثال یا تندیسی از سپنتا و درهمان جوار مقبره‌اش می‌تواند نگاه‌ها را عوض کند. ساختن یک بنا یا بقعه برای قبر او ودیگرانی که در این محوطه‌اند نیز مهم است. چنین اقداماتی می‌تواند مردم را به تفکروادارد و نظرها را دگرگون کند.
راهنمای تخت فولاد خاطرنشان کرد: من می‌دانم که این مجموعه چقدر تلاش می‌کندتا چه معروف‌ترین شخصیت‌ها و مقابر و چه آن‌ها که بین مردم مهجور مانده‌اند و درمحیط‌های خاصی هستند، به سروسامان برسند. تمایزی هم بین شخصیت‌های مدفوندر این گورستان قائل نیست.
او به ضرورت رضایت افرادی که در همسایگی تکیۀ خانوادگی سپنتا هستند، نظر کرد وگفت: دوست ندارم این واژه را به کار ببرم، اما نباید خدایی ناکرده بگومگویی میانمردم و تخت فولاد یا شهرداری به وجود بیاید. مردم باید راضی باشند. بدون رضایتمردم بهسازی چنین اماکنی دشوار است.
امینی یادآور شد: وقتی مردم اعتماد و رضایت درونی داشته باشند، خودشان به عرصهمی‌آیند. اصلاً در خصوص تکیۀ سپنتا می‌توان فراخوان داد و دید چه کسانی به اینحوزه وارد می‌شوند. هم طرح بدهند و هم نقش مستقیم ایفا کنند. وقتی می‌خواهیمجایی چون تکیۀ سپنتا دگرگون شود، باید تلاش همگانی کرد. مسئولان، نخبگان و مردمهمه در کنار هم باید بکوشند.
محقق تاریخ اصفهان با تأمل در این نکته که بحث تکایای خانوادگی گسترده و ازجنبه‌های مختلفی در خور بررسی است، گفت: تلاش همگانی به حفظ و بهبود ایناماکن پراکنده کمک فراوانی خواهد کرد؛ مخصوصاً با توجه به اینکه کل مجموعۀ تختفولاد در فهرست آثار ملی کشورمان ثبت است. بنابراین؛ تخت فولاد به همۀ ما و همۀآیندگان تعلق دارد.
بدون دیدگاه