یادی از ابوالقاسم حالت

اسماعیل امینی با بیان این‌که کار اصلی ابوالقاسم حالت طنزنویسی نبوده درباره ویژگی‌های طنز او می‌گوید.
به گزارش ایسنا، سوم آبان‌ماه سال‌روز درگذشت ابوالقاسم حالت است؛ طنزپرداز، مترجم، شاعر و سراینده‌ی اولین سرود ملی پس از پیروزی انقلاب. او سال ‌١٢٩٨ در تهران به دنیا آمد و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان مروی تهران به پاپان برد. سپس به استخدام شرکت ملی نفت ایران درآمد و تا زمان بازنشستگی در آن‌جا ماند. در جوانی زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه را آموخت و از سال ۱۳۱۴ با سرودن شعر در قالب‌های کلاسیک و تذکره‌نویسی فعالیت ادبی خود را آغاز کرد.
حالت فعالیت خود را در زمینه طنز نیز از سال ۱۳۱۷ از طریق همکاری با مجله معروف فکاهی «توفیق» آغاز کرد. او بحر طویل‌هایش را با امضای «هدهد میرزا» و شعرهایش را با نام‌های مستعار «خروس لاری»، «شوخ» و «ابوالعینک» به چاپ می‌رساند. این طنزپرداز پس از انقلاب هم مدت زمانی نسبتا طولانی با مجله «گل‌آقا» همکاری داشت.
او در آغاز انقلاب اسلامی، سرود جمهوری اسلامی را با عنوان «پاینده بادا ایران» و با مطلع «شد جمهوری اسلامی به پا» ساخت.
اسماعیل امینی، شاعر و مدرس دانشگاه به بهانه سالروز درگذشت او در سوم آبان ۱۳۷۲ به ایسنا، می‌گوید: استاد ابوالقاسم حالت، هم در شعر و هم در نثر از پیشکسوتان و سرآمدان بود و علاوه بر شعر طنز، گونه‌های دیگر شعر هم دارد. یکی از کارهای او این است که کلمات قصار نهج‌البلاغه را به صورت منظوم ترجمه کرده و برای هرکدام یک رباعی ساخته‌ است و ترجمه‌ منظومی از کلمات قصار ارائه کرده است.
او با بیان این‌که کار اصلی «حالت‌» طنزنویسی نیست، درباره ویژگی‌های طنز او می‌افزاید: حالت زبان ساده‌ای دارد و به زبان گفتار مردم نزدیک است. طنز او از اصطلاح‌ها، مثل‌ها و کنایه‌هایی که در زبان روزمره وجود دارد، پُر است. دامنه موضوعی در کارهای حالت خیلی متنوع نیست و معمولا موضوعات روزمره و دوگانه‌های ساده است؛ مثلا دعواهای «زن و شوهر»، «عروس و مادر شوهر»، «کارمند و رئیس» و «راننده‌تاکسی و مسافر» و دیگر دوگانه‌هایی که در طنزهای رسانه‌ای معمول است. بخش دیگر طنز حالت خلق آدم‌هایی با تیپ‌های مختلف است؛ آدم‌های ترسو و محافظه‌کار و کسانی که با احتیاط زندگی می‌کنند، آدم‌های لاابالی، آدم‌هایی با فرهنگ سنتی و آدم‌ها متجدد و تقابل‌هایی که در جامعه است.

این پژوهشگر خاطرنشان می‌کند: حالت کمتر طنز سیاسی دارد و موضوعات طنزهای او بیشتر اجتماعی است. بخشی از ظرافت‌ها و شوخی‌های او، تکیه‌گاهش خصلت‌ها و عناصر شناخته شده‌ روانی و اجتماعی مردم است و بخش دیگر که اصل کار حالت را به خاطر احاطه او به ادبیات در بر می‌گیرد، شوخی‌های کلامی و شوخی‌هایی است که جنبه ادبی و بلاغی دارد. این بخش طنزهای او قدرتمند است و به نظر من اگر کسی می‌خواهد طنزهای او را مطالعه کند، باید به شوخی‌هایی که جنبه بلاغی و کلامی دارد، بپردازد.

امینی با بیان این‌که حالت ابتکارهایی در شعر دارد، اظهار می‌کند: حالت تعداد زیادی شعر بحر طویل دارد؛ بحر طویل شیوه خاص شعر گفتن است. در این نوع شعر، سطرهای مساوی نداریم و شاعر جملات کوتاه و بلند موزون می‌گوید تا یک بند تمام شود. از این شیوه برای مرثیه و نوحه‌های عزاداری به خاطر این‌که جملات پشت هم شور ایجاد می‌کند و طنز به خاطر مناسب بودن برای ضرب‌خوانی، استفاده می‌شود. حالت تعداد زیادی بحر طویل دارد که در کتاب «هُدهُد میرزا» آمده است. بحر طویل‌های حالت مشهور است، الان هم شاعری نداریم که از بحرطویل استفاده کند، مگر یکی دو جوان طنزپرداز از جمله سعید صلاحی. یکی از خلاقیت‌های آقای حالت همین است.
او با اشاره به این‌که «هدهد میرزا» از اسم‌های طنز حالت بوده است، می‌گوید: او اسم‌های طنز دیگری هم دارد مثلا «ابوالعینک» و «خروس لاری» و… . این‌که طنزنویسان برای خود اسم مستعار داشته باشند، تا دوره «گل‌آقا» هم رایج بود. اسم‌های طنز مستعار مانند تخلص‌ برای شاعران بوده است.
امینی در پایان کتاب «یاد استاد» نوشته عماد قُرشی را پیشنهاد کرده و می‌گوید: آقای قرشی در این کتاب به تفصیل زندگی آقای حالت را بررسی کرده و نمونه‌هایی از آثار او را آورده است، دوستانی که علاقه‌مند هستند می‌توانند به این کتاب مراجعه کنند.
از حالت آثاری در زمینه‌های طنز، شعر و ترجمه باقی مانده ‌است. بعضی از این آثار عبارت‌اند از: «فکاهیات حالت»، «دیوان ابوالعینک»، «دیوان خروس لاری»، «دیوان شوخ»، «بحر طویل‏‌های هدهدمیرزا»، «گل‌زار خنده»، «دیوان اشعار» (رباعیات)، «پروانه و شبنم» (قصاید اخلاقی و عرفانی سعدی و تذکره شاهان شاعر)، «رقص کوسه» (شامل ۲۰ داستان کوتاه)، «مقالات طنزآمیز» و همچنین ترجمه کتاب‌هایی چون «فرعون» (الویز جارویس مک گرو)، «مینوتوس مشاور نرون» (میکا والتاری)، «تاریخ فتوحات مغول» (جی. جی. ساندرز)، «تاریخ تجارت» (اریک ن. سیمونز)، «ناپلئون در تبعید» (خاطرات ژنرال برتران)، «زندگی من» (مارک تواین)، «زندگی بر روی می‌سی‌سی‌پی» (مارک تواین)، «پیشروان موشک‌سازی» (بریل ویلیامز/ساموئل اشتاین)، «بهار زندگی» (کلارمیس هاستی کارول)، «جادوگر شهر زمرد» (فرانک باوم)، «بازگشت به شهر زمرد» (فرانک باوم)، «پسر ایرانی، سرگذشت واقعی داریوش سوم و اسکندر» (ماری رنولت)، «شبح در کوچه میکلانژ» و «مجموعه تاریخ کامل ابن اثیر».