«پالمیرا» دو هزار سال دوام آورد، اما جنگ ۱۳ سالۀ سوریه، این شهر باستانی را در همکوبید.
به گزارش ایسنا، ستون‌های سنگی بلند شهر باستانی «پالمیرا» واقع در مرکز سوریه، ازدل شن‌های بیابان، باشکوه سر برآورده‌اند. این ستون‌ها در امتداد خیابان اصلی قراردارند که زمانی، معابد، بازارها و آمفی‌تئاتر این شهر را به هم متصل می‌کرد.
خبرنگاران «نیویورک‌تایمز» در جریان بازدیدی از پالمیرا، ردپای نیروهای گوناگونی راشناسایی کردند که بر سر این شهر جنگیده بودند و بناهای باستانی که به تلی از آواربدل شده‌اند.
قلعه‌ای بر فراز تپه همچنان چشم‌اندازی بر بقایای شهر دارد؛ بقایایی آن‌قدر گستردهکه قرن‌هاست کاوشگران، باستان‌شناسان و گردشگران را به خود جذب کرده است. امااز نزدیک، آسیب‌های ناشی از جنگ داخلی ۱۳ ساله سوریه مشهود است؛ طاق‌هایتاریخی که با انفجارها فرو ریخته‌اند، مجسمه‌هایی که افراط‌گرایان مخدوش کرده‌اند ومعابدی که به تلی از آوار تبدیل شده‌اند.
از زمانی که شورشیان مسلح سوری در دسامبر گذشته، بشار اسد را از قدرت برکنارکردند، سوری‌ها و تعداد معدودی گردشگر بین‌المللی به پالمیرا آمده‌اند تا یکی ازخیره‌کننده‌ترین میراث‌های فرهنگی کشور را ببینند و در مورد نقش احتمالی آن درآینده سوریه تأمل کنند.
زِیاد علیسا، پزشک سوری ساکن فرانسه که اخیرا به همراه دوستانش از پالمیرا بازدیدکرده بود، چنین گفت: «در اینجا تمدن وجود داشته است و با وجود بمباران و ویرانی،هنوز هم تمدن هست. این، تصویر ذهنی مردم از سوریه را که فقط نابودی و جنگاست، تغییر می‌دهد.»
هنگام صحبت او، صدای انفجار مهیبی زمین را لرزاند. او و دوستانش از جا پریدند. ساکنان محلی گفتند که این صدای انفجار مین زمینی بود که در طول جنگ کاشته شدهبود؛ یکی از دو انفجاری که در آن روز شنیده و حس شد.
بنابر گزارش نیویورک‌تایمز، جنگ در سوریه، بیش از نیمی از جمعیت ۲۲ میلیون نفریپیش از جنگ را آواره کرد و بنا بر بیشتر برآوردها، بیش از ۵۰۰,۰۰۰ کشته بر جای گذاشت. همچنین آسیب‌های زیادی به مکان‌های تاریخی پراکنده در این سرزمین وارد کرد کهبرای بسیاری از تمدن‌های باستانی خاورمیانه مهم بوده است.
یک تانک ویران‌شده در ورودی شهر باستانی پالمیرا
بازارهای تاریخی، کاروانسراها و مساجد حلب تا حد زیادی ویران شده‌اند. خانواده‌هایآواره در شهرها و معابد متروکۀ شمال غرب کشور پناه گرفته‌اند. در شهر باستانی«آپامیا»، ده‌ها شکارچی گنج با کلنگ و فلزیاب در نزدیکی ستون‌سرای معروف آنحفاری کرده‌اند.
حتی در میان غنای باستان‌شناسی سوریه نیز «پالمیرا» برجسته است. «پالمیرا» مکانیاست که بنا بر تعریف یونسکو، «ویرانه‌های یادمانی یک شهر بزرگ را در خود دارد کهیکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی جهان باستان بوده است». این مکان در سال ۱۹۸۰میلادی به‌عنوان میراث جهانی در یونسکو، ثبت شد.
گودال‌های حفر شده توسط شکارچیان گنج که به دنبال آثار باستانی هستند، خرابه‌هایباستانی آپامئا را احاطه کرده‌اند.
وسعت و زیبایی این مکان هنوز هم شگفت‌انگیز است. گرچه برخی از بناهای شاخصآن به‌قدر آسیب دیده‌اند که تصور ظاهر اولیه‌شان دشوار است. در روزی که گزارشگرنیویورک‌تایمز از «پالمیرا» این گزارش را تهیه می‌کرد، «پالمیرا» تقریباً خالی بود. پزشک سوری و دوستانش و چند سوری کنجکاو دیگر، یک گردشگر ایتالیایی و رانندهتاکسی‌اش، گروهی از فروشندگان ناامید که مُهره، یادگاری و کارت‌پستال می‌فروختند ومحلی‌هایی که گهگاهی با کامیون یا موتور از میان ویرانه‌ها عبور می‌کردند، از جملهافرادی بودند که آن لحظه، در این شهر باستانی به چشم می‌خوردند.
وقتی وسایل نقلیه رفتند، می‌شد صدای جیک‌جیک گنجشک‌ها را در میان ستون‌هاشنید. همچنین صدای وزوز یک پهپاد در تمام روز به گوش می‌رسید، گرچه مشخصنبود چه کسی آن را هدایت می‌کرد.
«می‌دانی زندان کجاست؟» مردی که با ماشینی پر از افراد مسلح در حال عبور از آنجابود، این را پرسید.
قلعه پالمیرا، محاصره شده توسط سنگرها و پست‌های نظامی.
این قلعه در طول جنگ داخلی سوریه یک مکان تاکتیکی بود و توسط شورشیان،نیروهای روسیه و دولت اسد استفاده می‌شد.
پالمیرا جامعه‌ای واحه‌نشین بود که در قرن اول میلادی به امپراتوری روم پیوست و بهایستگاهی کلیدی در مسیر جاده ابریشم تبدیل شد و مدتی توسط «ملکه زِنوبیا» ادارهمی‌شد. ترکیب معماری یونانی، رومی و پارسی این شهر باستانی، در حالی که تحتکنترل امپراتوری بیزانس، اعراب و سپس فرانسوی‌ها قرار گرفت، تا سده‌ها بعدالهام‌بخش باقی ماند.
پس از آغاز جنگ داخلی در ۲۰۱۱، موقعیت راهبردی پالمیرا آن را به میدان نبرد تبدیلکرد.
تمام آن نیروها، آثار خود را در این شهر بر جای گذاشته‌اند، اما داعش که در سال ۲۰۱۵پالمیرا را تصرف کرد، کارزار تخریبی عمدی به راه انداخت که از نفرت افراط‌گرایانه اینگروه نسبت به بازنمایی چهره انسان و بناهای وابسته به هر دینی جز تفسیر آنها ازاسلام ناشی می‌شد.
آنها مکان‌های مقدس را منفجر کردند، از جمله «معبد بعل‌شَمین» (Temple of Baalshamin) و اتاق درونی «معبد بعل»، که یکی از مکان‌های مذهبی مهم پیش ازاسلام بود. اکنون، در میانه حیاط وسیع این معبد، تنها ایوان مستطیلی آن باقی ماندهاست، در کنار توده‌ای از بلوک‌های بزرگ سنگی که برخی از آنها با نقش برگ‌ها و انگورهاتزئین شده‌اند.
افراط‌گرایان همچنین خالد الاسعد، رئیس بازنشسته باستان‌شناسی شهر را به شکلیوحشتناک کُشتند.
در فاصله‌ای کوتاه از ویرانه‌های اصلی، تونلی به یک مجتمع خاکسپاری زیرزمینیمی‌رسید که افراط‌گرایان از آن به‌عنوان پایگاه استفاده کرده بودند. کیسه‌های شن برایمحافظت از ورودی آن قرار داده شده بودند و گرافیتی‌ها بر دیوارهای آن به ساکنانسابقش اشاره داشت.
مجسمه‌های تخریب‌شده روی تابوت‌های باستانی در مقبره‌ای زیرزمینی در پالمیرا.
اتاق‌ها شامل تابوت‌های سنگی با نقش برجسته‌های پیچیده از پیکرهایی در حالتاستراحت با ردا بودند، که همگی اکنون بی‌سر هستند.
پیش از ورود داعش، درونی‌ترین اتاق با نقاشی‌های دیواری از حیوانات، الهه‌های بال‌دارو مردانی که در سرداب‌ها دفن شده بودند، تزئین شده بود. اکنون، تنها طرحلانه‌زنبوری قرمز، سفید و سبز روی سقف باقی مانده است و تمام آثار هنری دیگر بارنگ سفید پوشانده شده‌اند.
افراط‌گرایان همچنین طاق سه‌گانه معروف به طاق یادبود را که در ابتدای راهرویستونی قرار داشت، سرنگون کردند و از صحنه شلیک به ۲۵ سرباز دولتی سوریه درصحنه آمفی‌تئاتر فیلم گرفتند.
یک روزنامه روسی متعلق به سال ۲۰۲۴ در زمین قلعه پالمیرا
در سال ۲۰۱۶، نیروهای دولتی سوریه با پشتیبانی روسیه این شهر را پس گرفتند و در ماهمه همان سال، روسیه یک ارکستر سمفونیک و تماشاگران ویژه را برای اجرای کنسرتموسیقی کلاسیک به آنجا آورد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه این کنسرت رانشانه‌ای از «امید برای احیای پالمیرا به‌عنوان میراث تمام بشریت» توصیف کرد.
چند ماه بعد، داعش دوباره شهر را تصرف کرد و تترپیلون (Tetrapylon) (بنایچهارپایه‌ای با چهار سکوی مربعی روی ۱۶ ستون) را منفجر کرد. دولت سوریه در سال۲۰۱۷ بار دیگر شهر را پس گرفت.
در انتظار فروش گردنبند به گردشگرانی که از ویرانه‌های پالمیرا بازدید می‌کنند.
«محمد عواد»، دستفروش ۳۶ ساله، که در سایهی نزدیک آمفی‌تئاتر نشسته بود، گفتکه تمام این درگیری‌ها، شهر را غیرقابل سکونت کرده است.
او از کودکی در این مکان کار می‌کرده و به اندازه‌ای انگلیسی، روسی، ایتالیایی،اسپانیایی، آلمانی، فرانسوی و ژاپنی یاد گرفته است تا بتواند مکالمات ابتدایی داشتهباشد و فروش سوغاتی انجام دهد.
او آرزوی بازگشت گردشگران را دارد. «عواد» گفت: «هر روز چند خارجی می‌بینیم، دویا سه یا چهار نفر. اما امیدواریم مثل گذشته دوباره با اتوبوس بیایند.»
در نقاط دیگر نیز نشانه‌هایی از نیروهای دیگری که برای پالمیرا جنگیده بودند، دیدهمی‌شد.
لباس‌های به جای مانده از نظامیان در قلعه پالمیرا
برای ورود به قلعه شهر باید از یک پل چوبی لرزان عبور کرد که روس‌ها ساخته بودند. زباله‌های باقی‌مانده از نیروهای آنها یا واحدهای ارتش سوریه که تحت حمایت آنهابودند، اتاق‌ها را پر کرده بود؛ جعبه‌های خالی مهمات، یونیفرم‌ها و چکمه‌هایفرسوده، بطری‌های خالی آبجو و جیره‌های غذایی ساخت روسیه.
در نزدیکی ورودی قلعه، قفسه‌ای سیمی خالی با تابلویی دیده می‌شد که نوشته بود: «راهنماها و کتاب‌های گردشگری سوریه» که یادگار روزهای بهتری بود.
در حاشیه شهر، هتل سابق ددمان پالمیرا قرار داشت که نیروهای کشورهای دیگر کهبرای کمک به ارتش سوریه اعزام شده بودند، در آن مستقر بودند. اکنون، آنها رفته‌اند. ساختمان‌های هتل در اثر حملات هوایی آسیب دیده و وانت‌های سفید آسیب‌دیده‌ایمانند قوطی‌های مچاله‌شده در نزدیکی ورودی پراکنده بودند. استخر و فواره خشکشده بودند و چوپانی جوان، گله خود را از میان محوطه گذر می‌داد.
چوپانان سوری در نزدیکی استخر خالی هتل سابق ددمان پالمیرا.
عکس‌ها از نیویورک‌تایمز
«عمر العظم»، استاد تاریخ خاورمیانه و انسان‌شناسی در دانشگاه ایالتی شانی دراوهایو و مقام پیشین اداره آثار باستانی سوریه، گفت که مقام‌های جدید سوریه توانلازم برای رسیدگی جدی به خسارات وارده به پالمیرا را ندارند. اما به گفته‌ی این استاددانشگاه، این مسئله از ارزش تاریخی این مکان کم نمی‌کند.
این استاد تاریخ خاورمیانه گفت: «در تصویر کلی، این بخشی از تاریخ بشر است، و هرآسیبی که وارد شده، بخشی از داستان این مکان‌هاست. زمانی معبد بعل وجود داشت،و حالا دیگر نیست. این هم بخشی از داستان است.»
بدون دیدگاه