هیچ رسانه‌ای جای دیگری را نمی‌گیرد

یک استاد دانشگاه گفت: تاریخ نشان داده است که هیچ رسانه‌ای جای رسانه دیگر را نمی‌گیرد؛ بشر همواره به ترکیبی از نوشته یا متن، صدا یا رادیو، ویدئو یا تصویر نیاز دارد.
شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در دهه‌های اخیر بسیار قدرت یافته و به بستری رایج برای اظهارنظر، کسب خبر و تعاملات اجتماعی تبدیل شده اند؛ به خصوص در ماه‌های اخیر و به ویژه از شروع سال جدید و داغ شدن بحث انتخابات ریاست جمهوری، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بیش از گذشته به محملی برای گفت وگو و شنیدن آرای مختلف آدم‌هایی بدل شده است که حرفی برای گفتن یا پیامی برای شنیدن دارند.
گسترش امکانات فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، شیوع بیماری کووید ۱۹ و فراگیری استفاده از فضای مجازی و عدم تمایل مردم به دنبال کردن فعالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به صورت حضوری، بیش از هر زمان دیگری فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را به محیطی مطلوب و جذاب برای بسیاری از مردم بدل ساخته است.
به عنوان مثال در میان شبکه‌های اجتماعی شبکۀ جدید صوت‌محور کلاب هاوس شاید به دلیل تازگی بیش از هر شبکه ای مورد اقبال بوده و به خصوص به فضایی برای بحث و ارائه نظر در باب نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و مباحث پیرامون آن بدل شده است. فضایی که حتی چهره های صاحب نام و نخبگان قدرت را به خود جذب کرده و نام آن را بیش از پیش بر سر زبان ها انداخته است.
قطعا فضای مجازی و شبکه های اجتماعی قابلیت‌ها، کارکردها و شرایطی را دارند که برای مخاطبان جذابند و نیازهایی را از آنان برآورده می سازند که اقبال عمومی را نسبت به خود برمی انگیزند. موضوعی که باعث می شود اقبال مردمی نسبت به استفاده از این فضا گسترش یابد.
استقبال از این برنامه بار دیگر این سوال را مطرح ساخته است که آیا شبکه های اجتماعی می توانند به عنوان جایگزینی برای رسانه ای مانند تلویزیون در ایران محسوب شوند؟

فضای مجازی نیاز بشر امروز است

عطاالله ابطحی رسانه نگار، استاد دانشگاه و هیئت علمی دانشگاه آزاد در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در توضیح علل قدرت یافتن رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی بیان کرد: فضای مجازی (یا به عبارت درست تر فضای سایبری) یا شبکه های اجتماعی و آن چیزی که امروز تحت عنوان خروجی رسانه ای متعدد در اختیار بشر قرار گرفته، بخشی از تاریخ بشر و بخشی از دستاوردهای علوم دانش و فناوری های بشری است.
تحول هایی را در حوزه علم دانش و فناوری داریم که در هر عصر و برهه ای از زمان خروجی هایی به همراه دارد که در عصر ما به صورت شبکه های اجتماعی ظهور پیدا کرده است و این موضوع یک ظهور ناگهانی نیست بلکه بر اساس خواست و نیاز بشر و ملهم از تحولاتی است که در حوزه دانش داشته ایم؛ یعنی بشر امروز دیگر نمی تواند خواسته هایش را از رسانه های قدیمی مانند رادیو و وتلویزیون و یا حتی روزنامه ها بگیرد و امروز نیاز به نوعی دیگر از تعامل داریم.
وی ادامه داد: در دهه شصت و تمام دهه هفتاد ما برای این که یک نشریه خارجی به دستمان برسد باید هفته ها و حتی ماه ها صبر می کردیم و این که یک نشریه دوهفته ای به دست ما برسد نوعی از شگفتی بود یا کتابی را در نمایشگاه بین المللی کتاب سفارش می دادیم و بعضا شش ماه تا یک سال بعد به دست ما می رسید؛ این شیوه امروز نیاز من معاصر را برآورده نمی سازد؛ بنابراین مسیر بشر به این سمت رفته است که ابزارها و تعامل های علمی و انسانی به این شکل از شبکه های اجتماعی ظهور یابند.
در نتیجه بخشی از اهمیت این رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی را باید در نیازهای انسانی دید یعنی در روندی که همچنان ادامه دارد و در سالهای آینده (کمتر از دهسال آینده) حتی شبکه های اجتماعی پاسخگوی نیازها و خواسته های انسانی نخواهد بود و پیوسته باید تغییر یابند.

تعامل ویژگی برجسته شبکه‌های اجتماعی است

ابطحی تصریح کرد: تغییر بنیادینی که در سالهای قبل در حوزه رادیو داشتیم ظهور پادکست بود و امروز ظهور کلاب هاوس را در حوزه تعامل داریم و پیش بینی من این است که کلاب هاوس اگر بخواهد باقی بماند باید چهار یا پنج ویژگی را اضافه کند وگرنه بسیار زود جاذبه اش را از دست خواهد داد.
وجود تعامل ویژگی برجسته این شبکه های اجتماعی است یعنی این که وجود من به عنوان یک کاربر دیده یا در نظر گرفته شود.
وی ادامه داد: پیشتر در حوزه رسانه های سنتی شما وجود خارجی نداشتید؛ مگر زمانی که نامه می نوشتید و با تاخیر زمانی خوانده می شد یا در یک نظرسنجی شرکت داده می شدید و مدت زمانی طول می کشید که حاصل آن نظرسنجی منتشر شود؛ اما امروز بلافاصله در جایی مانند کلاب هاوس به من تریبونی برای صحبت داده می شود یا در شبکه های اجتماعی حرفی می زنم و پیامی را منتشر می کنم و بازخوردها (مثبت یا منفی) را در لحظه می گیرم و جایگاه خودم را می بینم.
دیده شدن مخاطب یکی از دلایل اقبال نسبت به این شبکه های اجتماعی است چرا که یکی از نیازهای انسانی دیده شدن و شنیده شدن است؛ ضمن این که بشر نیاز دارد تا تک صدایی از بین برود؛ این که یک رسانه کاملا تحکم آمیز با شما برخورد کند و سپس به شما بگوید که خبر همین است که هست و جز آن نیست برای آدم ها خوشایند نیست.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: در نتیجه یکی از پیامدهای اقبال به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی این است که این رسانه های جدید، تک صدایی و عامرانگی فرهنگی را از بین برده اند.
امروز پس از شنیدن یک خبر از یک منبع مانند تلویزیون بی‌شمار منابع مجازی هست که می توانید در مورد این موضوع اطلاع پیدا کنید که به شما داده های دقیق می دهند و حتی بعضی اوقات به شما نشان می دهند که حرف یک رسانه رسمی دقیق نیست و اینها هم هیجان ایجاد می کنند و هم اقبال.

رسانه‌ها نیاز بشر به هیجان را برآورده می ‌سازند

ابطحی در ادامه و با برشمردن کارکردهای رسانه‌ای در دنیای مدرن تاکید کرد: هیجان نیاز جسمی، روحی و روانی بشر است؛ یعنی شما به سطحی از هیجان در ۲۴ ساعت شبانه روز نیاز دارید و یکی از هیجان های بسیار مثبت زندگی این است که شما جایی تاثیر بگذارید و تاثیر بگیرید و این موضوع بلافاصله دیده شود کاری که امروز به سادگی از سوی رسانه های مجازی محقق شده است.
در حوزه رسانه ها یکی از نیازهایی که برآورده می شود این هیجان دادن به شما است؛ البته موضوعی به نام هیجان کاذب هم مطرح است که مورد بحث من نیست بلکه چیزی که تحت عنوان emotion مطرح است مدنظر من است؛ یعنی احساس هیجانی که در بشر وجود دارد و مخصوصا برای فعالیت های مغزی موثر است و بخشی از حیات مغزی و رشد انسانی ما به این هیجان نیاز دارد و جالب است که بخشی هایی از مغز اگر هیجان لازم را دریافت نکنند نه تنها می میرند بلکه خودکشی می کنند. یعنی فیزیولوژی انسانی به گونه ای طراحی شده است که شما همواره به درصدی از هیجان نیاز دارید.
وی افزود: زمانی این هیجان را روزنامه ها برای ما برآورده می ساختند اما امروز شبکه های اجتماعی این نیاز را برآورده می سازند و این انگار نوعی موتور محرکه برای فکر کردن و لذت بردن است.
این استاد دانشگاه در انتها و در پاسخ به این پرسش که آیا رسانه های مجازی جای رسانه های قدیمی تری چون تلویزیون را خواهند گرفت، یادآور شد: تاریخ نشان داده است که هیچ رسانه ای جای رسانه دیگر را نمی گیرد؛ بشر به گونه ای ساخته شده است که به درصدی از تکست یا متن، صدا یا رادیو، ویدئو یا تصویر و ترکیب های مختلف از اینها نیاز دارد.
بخشی از شبانه روز نیاز داریم که متن بخوانیم (کاغذی یا الکترونیک) و این نیاز و لذت متن خوانی هرگز در تاریخ بشر از بین نخواهد رفت؛ همچنان که نیاز به شنیدن صوتی (رادیو، پادکست، کلاب هاوس و…) بخشی دیگر است و همینطور نیاز به دیدن (تلویزیون، تصویر، فیلم).
وی افزود: اینها نیازهای انسانی هستند که هرگز از بین نمی روند اما این که کدامیک از اینها تاثیرگذارتر است یا مخاطب یا کاربر بیشتری جذب خواهد کرد بسته به فرم و محتوایی است که رسانه ها عرضه می کنند.
دیگر این که در دنیای امروز به دلیل تکثری که در حوزه فناوری برای بشر فراهم شده است، تعداد زیادی مخاطب که در اختیار رادیو و تلویزیون و روزنامه بود امروز شکسته شده؛ گرچه امروز اگر بپرسید که اینترنت روزنامه است یا رادیو یا تلویزیون؟ مرزبندی بسیار دشوار است چرا که همه اینها هست.
ابطحی خاطرنشان کرد: البته باید تاکید کرد که بخشی از تعریف هم تغییر کرده است و بسیاری از شبکه های اینترنتی یا اجتماعی این کاربری چندگانه را دارند. مثلا اینستاگرام رادیو هست، تلویزیون هست و جاهایی کارکرد روزنامه دارد مانند دیگر شبکه‌های مجازی چون توییتر، فیسبوک، یوتیوب و… .