سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» پیش از آن‌که رمزگشایی شود درحالنابودی است. مسئول میراث فرهنگی شهرستان رستم نورآباد در استان فارس که اینسنگ‌نبشته در آنجا قرار دارد، می‌گوید این کتیبه حدود ۵ ماه از سال از آب بیرون است،برای همین نجات آن دشوار شده است.
سیاوش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی عکس‌هایی را از این کتیبه در سوماسفندماه ۱۴۰۳ گرفته و در اختیار ایسنا قرار داده که مقایسه آن با عکس این کتیبه درحدود یک دهه پیش، از تخریب گسترده آن حکایت دارد. این کنشگر میراث فرهنگیگفت: سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» در بدترین شرایط نگهداری وحفاظتی به سر می برد و بر اثر عوامل طبیعی و محیطی و به ویژه رخنۀ باران و آبتالاب روی آن، با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند و نوشته های تراشیده بر سینۀ سنگ،دیگر از نزدیک هم قابل دیدن و خواندن نیست.
او در ادامه توضیح داد: سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی روستای «سراب سیاه» درشهرستان رستمِ استان پارس (فارس) در اوایل دهۀ نود خورشیدی شناسایی و ثبتملی شده است، ولی از همان زمان تا کنون به حال خود رها شده و مدیران پیشیناستان و کارشناسان میراث فرهنگی با وجود آگاهی از چالش‌ها و دشواری‌های آن ازجمله رخنۀ باران و آب تالاب در پایین این اثر ساسانیان و دیگر عوامل طبیعی و محیطیکه در پروندۀ ثبتی نیز از آن یاد شده، شوربختانه هیچ اقدام حفاظتی و مرمتی روی اینسنگ‌نبشتۀ پهلوی ساسانی انجام نداده‌اند.
وضعیت کتیبه ساسانی، اسفند ۱۴۰۳
این کنشگر میراث فرهنگی گفت: این سنگ‌نبشتۀ ساسانی در اوایل دهۀ نود خورشیدیبا کیفیت بوده و قابل خوانش و هنوز عوامل طبیعی کم‌تر به درون پوستۀ سنگ رخنهکرده بود. اما با گذشت یک دهه و بر اثر عوامل طبیعی و رخنۀ باران و آب تالاب وعوامل بیولوژیکی(گل سنگ ها) و نبود اقدام‌های حفاظتی و مرمتی در آستانۀ نابودی ومحو کامل است. بدتر از همه، اینکه با گذشت بیش از یک دهه هنوز نبشته های پهلویساسانی آن خوانده و برگردان نشده و از جزییات این کتیبه ساسانیان ناآگاه هستیم.
او با بیان اینکه تنها راه نجات سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سراب سیاه» شهرستانرستم، انجام اقدام‌های مرمتی و حفاظتی است، پیشنهاد کرد: به باور مرمتگران سنگ،باید نخست یادگار ساسانیان به وسیلۀ کارشناسان مرمت آثار تاریخی چیره‌دستپاک‌سازی و پس از آن، موزون‌سازی شود. همچنین نصب سایه‌بان استاندارد در بالایآن و بستن راه آب و باران از پایین و بالا دست و منحرف کردن آب‌ها، بایسته و راه‌کاریحفاظتی به شمار می‌آید.
عوامل بیولوژیکی به این سنگ‌نبشته آسیب وارد کرده و حفره‌هایی ایجاد شده است.
درباره حفاظت این کتیبه ساسانی و خوانش و مستندنگاری آن، قامت محمودی، مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان رستم، که این سنگ‌نبشته در این محدوده جغرافیاییقرار دارد، به ایسنا توضیح داد: این کتیبه در حدود سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث ملیثبت شده است اما یک مشکل دارد؛ سنگ‌نبشته بخشی از یک صخره است کهسرچشمه رودخانه و تالاب سراب سیاه بوده است. در واقع این صخره بخشی از تالابشده است و بخشی از سال زیرآب می‌رود. این کتیبه شاید نزدیک به پنج ماه از سال ازآب بیرون باشد. در فصول کشاورزی و زمستان‌ها معمولا زیرآب است. با این شرایطانتظار می‌رود چگونه از این کتیبه حفاظت شود!؟
او اضافه کرد: وقتی کتیبه تقریبا نیمی از سال زیرآب است چگونه می‌توان آن را حفاظتیا مرمت کرد. گمان ما بر این است که وقتی روی این سنگ حکاکی شده، که این کتیبهزیر آب نمی‌رفته و در طول سال کامل بیرون بوده است.
مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان رستم درباره اینکه برای خوانش و مستندنگاریمحتوای این کتیبه که درحال از بین رفتن است تا کنون چه اقدامی شده است؟ توضیحداد: شاید راه حل این باشد که آن بخش از کتیبه از صخره جدا و به مکان بهتر یا موزه‌ایمنتقل شود. درباره خوانش محتوای آن نیز تا پیش از این تلاش‌هایی شده است. حدودسال ۹۰ یا ۹۱ بود که از آقای ابوذر همتی، استاد زبان‌های باستان دعوت شد که برایخواندن این کتیبه به این منطقه سفر کند. ایشان نتوانستند بیایند، ما عکس‌هایی رابرای‌شان فرستادیم. براساس آنچه تا کنون خوانش شده احتمالا متن این کتیبه بهتقسیم آب در دوره ساسانیان مربوط باشد. البته متن دقیق خوانده نشده است.
او اضافه کرد: در گذشته معاونان میراث فرهنگی فارس چند باری برای سرکشیوضعیت این کتیبه ساسانی اراده کرده بودند اما هر بار که آمدند کتیبه زیرآب بود.
خطوط حکاکی‌شده روی این سنگ، پیش از رمزگشایی درحال محو شدن است.
مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان رستم درباره اقدامات حفاظتی که تا کنون برای اینکتیبه ساسانی شده است، گفت: ما در این منطقه بضاعتی نداریم. من یک نفر هستیمکه کارهای میراث فرهنگی رستم را نزدیک ۱۵ سال است انجام می‌دهم. در هر حالتلاش‌هایی برای خوانش کتیبه انجام داده‌ایم و پیگیری‌هایی داشته‌ایم؛ در زمانمدیریت آقای مصیب امیری در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستیاستان فارس نامه فرستایدم که برای خوانش سنگ‌نبشته ساسانی اقدام شود، ظاهراکسی پیدا نشد نقش را بخواند. برای حفاظت و مرمت آن لازم است از معاونت میراثفرهنگی استان اقدام شود، متخصص مرمت و زبان‌های باستانی بفرستند تا تصمیمدرست و اصولی برای آن گرفته شود. از پژوهشگاه میراث فرهنگی که بخشی برایکتیبه‌ها دارد این انتظار می‌رود وقتی کتیبه‌ای پیدا شد، کارشناس بفرستند و بررسی ومطالعه انجام دهد و منتظر نماند.
بازشناسی سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» شهرستان رستم، سیاوش آریا،پژوهشگر میراث فرهنگی توضیح داد: شهرستان رستم از شهرستان‌های نوبنیاد استاناست که در سمت شمال غربی استان فارس جای دارد و مرکز آن شهرستان مَصیریاست. سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» در اندازۀ حدودی ۱۱۰ در ۱۰۰ سانتیمتر با فاصلۀ ۱ متر و نیمی از سطح آب تراشیده شده است. هرچند در گذشته، اینچشمه و تالاب در سطحی بالاتر و نزدیک سنگ نبشته بوده و هنوز هم در زمان فصل پربارش یادگار ساسانیان به زیر آب می‌رود. سنگ نبشته در ۹ رَج (سطر) و به دبیرۀ پهلویساسانی کتیبه‌ای تراشیده شده است. از آن جایی که هنوز سنگ نبشته خوانده نشده، ازدرونمایه آن، ناآگاهیم.
گل‌سنگ‌ها بر این کتیبه ساسانی رخنه کرده است.
این عکس‌ها سوم اسفندماه ۱۴۰۳ گرفته شده است.
او اضافه کرد: همجواری منطقۀ رستم و مَمَسنی به شهر ساسانی بیشاپور و در مسیرارتباطی به خوزستان و میان رودان (بین النهرین) می‌تواند به عنوان گمانه‌ای احتمالیبر گزینش جایگاه یادگار ساسانیان بر سر این راه ارتباطی و بر سر چشمۀ آب در آنمنطقه باشد. وجود سنگ‌نبشته در کنار سرچشمۀ سراب سیاه، اَفزون بر آگاهی‌رسانیبه مردم منطقه، امکان دیده شدن آن به رهگذران و مسافران را نیز فراهم می‌کردهاست.
آریا ادامه داد: چشمه سراب سیاه یکی از مهم‌ترین سرچشمه های آب رودخانۀ «تنگشیو» رستم بوده و پس از پیوستن به رودخانه فَهلیان در انتهای خاک مَمسَنی و رستم،تشکیل رودخانه پرآوازۀ «زهره» را می‌دهد. وجود نبشته ای به زبان ساسانی ازویژگی‌های آشکار این اثر تاریخی و ملی است. همچنین وجود چشمه سراب سیاه درپای این سنگ نبشته از مهم‌ترین اَنگیزه‌های گزینش این جایگاه برای تراشیدن یادگارساسانیان می‌تواند باشد. به باور برخی از مردم منطقه، وجود آسیاب در کنار اینچشمه که با نام سرآسیاب بوده، از سر آسیاب به سراب سیاه تغییر نام پیدا کرده است.
عکسی از کتیبه پهلوی ساسانی در سال ۱۳۹۲ موجود در پرونده ثبتی که خطوط آن قابلخوانش بوده است.
بدون دیدگاه