بهترین‌های ادبیات کودک از گذشته تاکنون

به گزارش ایرنا از دانشنامه بریتانیکا، ادبیات کودک به مجموعه‌ای از آثار مکتوب یا مصور اطلاق می‌شود که خلق شده‌اند تا برای کودکان سرگرم کننده و در عین حال آموزنده باشند. این ژانر ادبی شامل طیف متنوعی از آثار است: از آثار کلاسیک ادبیات جهان، کتابهای مصور و داستان‌های ساده که به طور خاص برای کودکان نوشته شده‌اند گرفته تا قصه‌های پریان، لالایی‌ها، حکایت‌ها و دیگر داستان‌هایی که نسل‌ به نسل به طور شفاهی منتقل شده‌اند.

ادبیات کودک اولین بار در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی به عنوان یک ژانر ادبی مستقل ظهور کرد و در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به دلیل انتشار بسیاری از آثار کلاسیک در این ژانر، وارد عصر طلایی خود شد.

اهمیت ادبیات کودک در آنجاست که مسیر رشد و توسعه زبانی را برای کودکان هموار و آنها را به فعال کردن قوه تخیلشان تشویق می‌کند. دسترسی به آثار با کیفیت در این ژانر لازمه ترغیب کودکان به مطالعه است، عادتی که می‌تواند تا بزرگسالی همراهشان بماند.

روزنامه ایندیپندنت در مطلبی بهترین آثار منتشر شده در این ژانر را براساس ماندگاری و بکر بودن داستان و بازخورد مثبت مخاطبان انتخاب و معرفی کرده است. ۳۰ اثر برگزیده در ژانر ادبیات کوتاه به انتخاب این روزنامه انگلیسی را در فهرست زیر بخوانید:

۱. مجموعه کتاب‌های آلیس اثر لوئیس کارول (قرن نوزدهم میلادی)

کتابهای آلیس در سرزمین عجایب (۱۸۶۵) و درون آینه و آنچه آلیس آنجا دید (۱۸۷۱) یک مجموعه کتاب فوق‌العاده جذاب است که چارلز داجسون نویسنده و ریاضیدان انگلیسی آن را تحت نام مستعار لوییس کارول نوشت. کارول در این مجموعه با به کارگیری منطق، طنز و فانتزی مبتکرانه یکی از قدرتمندترین و استثنایی‌ترین آثار ادبیات کودک را خلق کرد. برخی از خوانندگان در مواجهه با این شاهکار ادبی سعی می‌کنند بفهمند چرا یک کلاغ شبیه میز تحریر است اما بیشتر خوانندگان ترجیحشان بر آن است که خود را به جادوی کتاب بسپارند.

۲. قصه‌های برادران گریم اثر یاکوب و ویلهلم گریم (قرن نوزدهم)

این مجموعه تاثیرگذار با بیش از ۲۰۰ قصه، در دوران حیات برادران گریم بارها تجدید چاپ شد. اگرچه برخی عناصر داستان‌ها بنابر میل قشر متوسط و محتاط جامعه تغییر داده شد؛ قصه‌های پریان این کتاب عمقی دارد که هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان به یک اندازه جذاب است. همه داستان پرنس قورباغه و هانسل و گرتل را از این مجموعه می‌دانیم اما داستان هانسِ جوجه تیغی درباره موجودی که نیمش به شکل یک پسر است و نیم دیگر به شکل جوجه تیغی را چطور؟ قصه‌های برادران گریم همیشه جا برای کشف بیشتر را دارد.

۳. قصه‌های پریان نوشته هانس کریستین آندرسن (قرن نوزدهم)

هانس کریستین اندرسن که مردی عجیب و خجالتی بود، برخی از زیباترین و طنین‌اندازترین قصه‌های پریان تاریخ را درباره فقدان، عشق و آرزو نوشت. از جست‌وجوی گردا برای برادرش کای در داستان ملکه برفی گرفته تا عشق خاموش پری دریایی کوچک برای شاهزاده‌اش، این داستان‌ها که به زیبایی هرچه تمام‌تر نوشته شده‌اند، آرامش را برای مخاطب به ارمغان آورده و او را افسون می‌کنند.

۴. قصه‌های هزار و یک شب از نویسنده ناشناس

این مجموعه شامل داستان‌های دلچسبی است که شهرزاد قصه گو هر شب برای همسرش، شاه ایران، روایت می‌کرد و پایان آنها را برای شب بعد باقی می‌گذاشت تا یک شب بیشتر زنده بماند. این مجموعه اولین بار در سال ۱۷۰۴ در یک کتاب فرانسوی که شامل داستان‌های علاءالدین، علی بابا و سندباد هم بود به اروپا رسید. این داستان‌های غنی و شگفت‌انگیز سرشار از عشق و انتقام هستند و تا به امروز همچنان تاثیر شگرفی روی مخاطب دارند.

۵. پیتر پن و وندی نوشته جیمز متیو بری (۱۹۱۱)

برخی معتقدند این رمان که براساس نمایشنامه پیتر پن نوشته شده، کتاب کودک نیست و نقطه نظری کنایه‌آمیز و مخصوص بزرگسالان دارد. با این حال کودکان به این کتاب و همه داستان های مربوط به آن علاقه زیادی نشان می‌دهند. این علاقه تا جایی ادامه دارد که یک پارک تفریحی با تم نورلند یا سرزمین پیتر پن راه اندازی شده است و حس تخیل بی مرز و جذابیت پرواز و جادو را به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند.

۶. سیر و سلوک زائر نوشته جان بانیان (۱۶۷۸)

کتاب سیر و سلوک زائر به عنوان یکی از اولین کتابهایی که با علاقه و توجه کودکان روبه‌رو شد، متاسفانه این روزها حتی در بین بزرگسالان و اندیشمندان نیز خواننده ندارد. این درحالی است که زیبایی و قدرت تمثیل آن بی نظیر است و با گذشت این همه سال هنوز رقیب ندارد. طنز و ماهیت محاوره‌ای این کتاب باعث شده که برای مخاطب معاصر نیز قابل خواندن و لذت بردن باشد. این داستان از باتلاق ناامیدی تا شهر آسمانی، سرشار است از مکان‌ها و مردمان به یادماندنی.

۷. سرگذشت نارنیا از سی.اس. لوئیس (اواسط قرن بیستم)  

بهترین کتاب‌های کودک آنها هستند که جهان اطراف خود را تغییر دهند. احتمالا همه اولین مواجهه خود با دنیای نارنیا را به یاد دارند و این که بعد از آن سعی می‌کردند به دنیای جذاب پشت کمدشان، وارد شوند. اگرچه نبوغ لوئیس در به حرف درآوردن حیوانات بود اما ماجراجویی‌های سلحشورانه و شوالیه وار کودکان نیز به نوبه خود برای مخاطب جذاب و هیجان‌انگیز بوده و هست.

۸. سپیده شمالی نوشته فیلیپ پولمن (۱۹۹۵)

اهریمنان فیلیپ پولمن در دنیای تخیلی او که به دست یک سازمان مذهبی فاسد اداره می‌شود، یکی از ماندگارترین مخلوقات در حوزه ادبیات کودک هستند. پولمن در این رمان که  بخش اول سه‌گانه نیروی اهریمنی‌اش (His Dark Materials) است، مضامینی را مطرح می‌کند که بزرگ و جهان‌شمول هستند. این نویسنده انگلیسی همچنین در کاراکتر لایرا بلاکوا نیز قهرمانی را تصویر می‌کند که همزمان هم جذاب است، هم زبر و زرنگ و هم ماندگار.

۹. هابیت اثر جی. آر.آر. تالکین (۱۹۳۷)

در رمان هابیت که از آنچه در ابتدا به نظر می‌رسد عجیب‌تر است، بیلبو بگینز همراه چند دورف راهی یک سفر می‌شود و برای دزدی کردن پاداش می‌گیرد. جذابیت دنیای هابیت‌ها با هیجانی که بیلبو در ماجراجویی‌هایش تجربه می‌کند، مطابقت داشته و بسیاری از خوانندگان را به خواندن دنباله بزرگ این رمان یعنی سه گانه ارباب حلقه‌ها ترغیب می‌کند.

۱۰. باد در درختان بید نوشته کنت گراهام (۱۹۰۸)

کنت گراهام در داستان باد در درختان بید با استفاده از شخصیت‌های حیوانی زندگی انسان‌ها را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد و به این وسیله رفتار فردی و طبقه اجتماعی افراد را به سخره می‌گیرد. نویسنده همچنین در خلال ماجراجویی‌های موش کور و گورکن و شیطنت‌های وزغ، عشق به لذت‌های زندگی روستایی به تصویر می‌کشد.

۱۱. پادشاه پیشین و آینده نوشته تی. اچ. وایت (۱۹۵۸)

تی. اچ. وایت در این مجموعه جذاب و پرمایه به داستان جوانی و تحصیلات شاه آرتور افسانه‌ای، حکمرانی او به عنوان پادشاه و رابطه عاشقانه سر لانسلوت و ملکه گوینیه می‌پردازد. براساس افسانه‌ها، آرتور در قرن پنجم و ششم میلادی می‌زیست اما ماجراهای این کتاب در قرن چهاردهم اتفاق می‌افتد. کتاب پادشاه پیشین و آینده که یکی از عالی ترین آثار در حوزه ادبیات کودک است، درست پیش از نبرد نهایی میان آرتور و موردرد به پایان می‌رسد. وایت که در سالهای اخیر با بی مهری روبه‌رو شده، شایسته آن است که بار دیگر در مرکز توجه کتابخوانان قرار گیرد.

۱۲. پنج بچه و جن شنی نوشته ادیت نسبیت (۱۹۰۲)

پنج بچه و جن شنی نماینده‌ای از اولین عصر طلایی ادبیات کودک در اوایل قرن بیستم میلادی است. در این کتاب پنج خواهر و برادر که چند روزی را به دلیل جنگ از خانه و خانواده دور افتاده‌اند با یک جن شنی بدخلق به نام سامیاد که قدرت براورده کردن آرزوها را دارد، آشنا می‌شوند و در پایان به این نتیجه می رسند که جادو همیشه چاره ساز نیست. در سال ۲۰۰۴ فیلمی با اقتباس از این کتاب فیلمی نیز به کارگردانی جان استفنسون ساخته شد.

۱۳. کتاب جنگل از رودیارد کیپلینگ (۱۸۶۴)

مجموعه داستان کتاب جنگل داستان پسری به نام موگلی را روایت می‌کند که بین گرگ‌ها بزرگ شده و باید به کمک یک خرس تنبل و دوست داشتنی و یک پلنگ سیاه با شیرخان، ببر آدمخوار جنگل، مقابله کند. داستان‌های سرشار از ابتکار و ماجراجویی این مجموعه بلافاصله پس از انتشار با استقبال مخاطبان روبه‌رو شدند، رفتار حیوانات در این داستان باورپذیر و به طور متناقضی انسانی است.

۱۴. ماتیلدا اثر رولد دال (۱۹۸۸)

بسیاری از کودکان بعد از خواندن این داستان به مدادشان زل می‌زدند به این امید که بتوانند با قدرت ذهن آن را جابه‌جا کنند. تخیل فعال دال در این داستانِ احساسی درباره دختری که برای عشق و انتقام می‌جنگد، به طور کامل به نمایش گذاشته می‌شود. خانم ترانچبال، مدیر مدرسه ماتیلدا، یکی از بزرگترین و معروفترین شخصیت‌های منفی در تاریخ ادبیات است.

۱۵. جایی که وحشی‌ها هستند نوشته موریس سنداک (۱۹۶۳)

جایی که وحشی‌ها هستند یک کتاب مصور است که با هر بار خواندن یک چیز جدید از آن کشف می‌شود؛ هرچه جهان تخیلی مکس پروبال می‌گیرد، تصاویر این کتاب نیز بزرگتر می‌شوند، متن شاعرانه و مختصر و مفید کتاب با تصاویر رابطه تنگاتنگی دارد و مکس در سفر به درون خود با خشم خود نسبت به مادرش مواجه شده و بر آن غلبه می‌کند. علاوه بر آنچه گفته شد، تصویرنگاری‌های این کتاب نیز دوست داشتنی و گیرا هستند.

داستان فردیناند نوشته مونرو لیف (۱۹۳۶)،  گرگ‌های ویلوبای چیس از جوآن آیکن (۱۹۶۲)،  جادوگر دریای زمین نوشته اورسلا لوژوان (۱۹۶۸)، باغ نیمه شب تام از فیلیپا پی‌یرس (۱۹۵۸)، روح سرگردان تامس کمپ اثر پنه لوپه لایولی (۱۹۷۳)، مجموعه کتابهای هری پاتر از جی.کی. رولینگ (اواخر قرن بیستم)، مترسک ها نوشته رابرت وستال (۱۹۸۱)، آرتمیس فاول اثر  اوئن کالفر (۲۰۰۱)، موش و فرزندش نوشته راسل هوبن (۱۹۶۷)، دوز از مالوری بلک من (۲۰۰۱)، درخت دروغ از فرانسیس هاردینگ (۲۰۱۵)، چگونه اژدهای خود را تربیت کنید از کرسیدا کوول (۲۰۰۳)، داستان پیتر خرگوشه از بئاتریکس پاتر (۱۹۰۲) و روزهای مدرسه تام براون نوشته توماس هیوز (۱۸۵۷) از دیگر کتاب‌هایی بودند که به همین ترتیب به فهرست روزنامه ایندیپندنت از بهترین آثار تاریخ در ژانر ادبیات کودک راه یافتند.