احیاء مخمل هفت رنگ صفوی در گروه پژوهشی هنرهای سنتی

بافت اولین نمونه از مخمل هفت رنگ بعد از دوره صفوی، در گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری انجام شد.
به گزارش روابط‌ عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، روح ا… دهقانی مجری طرح احیاء مخمل هفت رنگ صفوی،8 شهریور 1400با اعلام این خبرگفت: بی شک نساجی نخستین صنعت نیست ولی با جرات و به صراحت می توان گفت یکی از صنایع بسیار قدیمی است و آن چه قطعی به نظر می رسد؛ انسان نخستین بعد از آشنایی با شکار و کشاورزی که وسیله های تامین معاش بوده، ابتدا به سرپناهی برای مصون ماندن از صدمه موجودات دیگر و پس از آن به صرافت تهیه وسایلی برای محافظت از بدن خود در برابر سرما و گرما افتاده و هرچند پوشش‌های اولیه انسان از برگ درختان و پوست حیوانات تجاوز نمی کرده ولی طبعا در رهگذر سال‌ها، بافت پارچه و دوختن لباس از آن ها به صورت یک صنعت در جوامع بدوی متجلی شد.
اوافزود:مخمل‌بافی تولید پارچه‌ای است ابریشمی که نقش آن توسط پرزهای ریز و ظریفی که بر سطح پارچه قرار می‌گیرد ایجاد می‌شود، مخمل‌بافی در ایران از سابقه‌ایی طولانی برخوردار است و آثاری زیبا در موزه‌های ایران و جهان از بافته‌های قدیمی این هنر وجود دارد.
به گفته این هنرمند،مخمل‌بافی در کنار زری‌بافی دو تجلی منحصر به فرد و بسیار تکنیکی از بافته‌های دستگاهی ایران به شمار می‌روند که در عین حال به لحاظ شیوه اجرا و نوع محصول به کلی با یکدیگر متفاوت‌اند.

دهقانی با اشاره به اینکه انتقال دانش این هنر از دوران گذشته سینه به سینه و به صورت استاد شاگردی بوده،انواع مخمل را شامل مخمل ساده، گل برجسته وهفت‌رنگ عنوان کرد که در مخمل هفت‌رنگ ترکیب دو شیوه نخست باهم وبا استفاده از نخ‌های رنگی بیشتردر بافت صورت می گیرد.
او با بیان اینکه مخمل‌بافی به رغم دشواری در تولید،دامنه کاربرد نسبتاً گسترده‌ای در بین مخاطبین داشته به طوری که هم اقشار مرفه و هم اقشار متوسط جامعه از آن استفاده می‌کردند اظهارکرد:دامنه کاربرد‌های این محصول از البسه گرفته تا آویز‌ها، موارد تزئینی، پوشش‌ها، دکوراسیون داخلی اتاق‌ها، جدار داخلی صندوق‌ها و … را دربر می‌گرفته است.
این پژوهشگرخاطرنشان کرد:پارچه مخمل از ویژگی‌های منحصر به فرد فرهنگ ایرانی به حساب می‌آید وعلاوه بر آن که کاربردی فراگیر در کل پهنه کشورایران و کشور‌های همجوار داشته، به نقاط مختلف جهان صادر می‌شده است.
او با اشاره به اینکه دستگاه مخمل دارای اسکلتی چوبی،قطور و دارای 4 ستون اصلی است که ابزارهای مختلف بافت بر آن پیاده شده گفت: این دستگاه دارای 6 متر طول، 4 متر عرض و 5 متر ارتفاع است و در فضایی حدود 30 متر مربع جای می‌گیرد.
دهقانی مراحل تولید مخمل را به پیش از بافت وعمل بافت تقسیم کرد وآماده سازی چله،رنگرزی،طراحی نقشه، طراحی سيستم بافت، نقش‌بندی و روش بافت را مراحل بافت مخمل خواند.
به گفته او، نقش‌های به کاررفته اغلب با موضوعات ادبی، اسطوره‌ای و کهن از جمله شکارگاه، لیلی و مجنون و نقوش حیوانی و انسانی همچون نگارگری بوده و در دوره معاصر نقوش بیشتر گیاهی، اسلیمی وختایی شده و برخی نقوش مذهبی نیز در بعضی دوره‌ها به کار برده شده است.
دهقانی افزود:شيوه آموزش اين هنر تا كنون استاد شاگردی بوده يعنی شاگرد پس از پذیرفته شدن در مراحل مختلف به مرور زمان‌ تجربيات زيادی کسب می‌کرد تا به مرحله استادی می‌رسيد.
او با بیان اینکه در اين رشته اغلب مردها درگير بوده‌اند وعلت آن هم به دلیل شکل خاص دستگاه بوده که بافت بت آن برای بانوان دشوار می‌بود خاطرنشان کرد: ولی می‌توان در بخش‌های زيادی از مراحل كار از وجود زنان هم استفاده کرد.
این هنرمند اظهار کرد:شاهکار‌های مخمل‌بافی در دوره صفوی هم‌اکنون در بسیاری از موزه‌های دنیا قرار دارد و ثبت هنر مخمل بافی در فهرست جهانی این امکان را ایجاد می‌کند تا در واقع وحدتی که در تکنیک‌ها و مهارت‌های سنتی در بخش وسیعی از جهان قابل مشاهده است ارائه و در عین حال ویژگی‌های منحصر به فرد تکنیکی و فرهنگی کشور ایران در مقایسه با کشور‌های دیگر مشهود شود.
دهقانی گفت:در احیا این شیوه بافت به دلیل اینکه هیچ نمونه‌ای از دستگاه موجود نبود با ایجاد تغیراتی در دستگاه مخمل گل برجسته صورت گرفت.
او افزود: با توجه به نبود مخمل‌های هفت رنگ درموزه‌های داخل ایران مکاتبه با موزه‌های خارجی صورت گرفت و در نهایت دسترسی به تصویر با کیفیت از یک نمونه از این پارچه ها میسر شد؛با آنالیز شیوه بافت از روی تصاویر طراحی اولیه بافت برای تست انجام ودر مرحله پایانی با رفع ایرادات بافت آزمایشی طراحی اصلی بر روی دستگاه صورت گرفته و بافت اولین نمونه از مخمل هفت رنگ بعد از دوره صفوی شروع شد.